Σαν σήμερα, 14 Σεπτεμβρίου, ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία

 

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε,

μια ημέρα σαν σήμερα πριν από 209 χρόνια, ως κρυφή, συνωμοτική, επαναστατική οργάνωση και ως τέτοια έπρεπε να έχει μυστικούς κώδικες επικοινωνίας που μόνο οι μυημένοι μπορούσαν να σπάσουν.

Ο  Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι Άρτας, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο. Αυτοί είναι οι τρεις άνθρωποι που μια ημέρα σαν σήμερα (κατά την επικρατέστερη εκδοχή) πριν από 209 χρόνια ίδρυσαν μια μυστική επαναστατική οργάνωση στην Οδησσό. Το πιθανότερο είναι πως η συγκεκριμένη ημερομηνία επιλέχθηκε συμβολικά ώστε να συμπίπτει με τον εορτασμό της Υψώσεως του Σταυρού από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Όποια και αν είναι η ημερομηνία, ωστόσο, αντίθετα με αυτό που θα περίμεναν οι περισσότεροι, ούτε πλούσιοι ήταν, ούτε οπλαρχηγοί ήταν, ούτε κάτι σχετικό. Έμποροι ήταν. Μαζί τους ήταν και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος. Όλοι αυτοί ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία με βασικό στόχο την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού μετά από σχεδόν 400 χρόνια σκλαβιάς.

Το αρχικό πρόβλημά τους ήταν αυτή ακριβώς η... «ταπεινή καταγωγή τους». Πώς θα μπορούσαν να ξεσηκώσουν το Γένος. Για να το καταφέρουν χρησιμοποίησαν πολλά τεχνάσματα. Το κυριότερο από αυτό ήταν πως άφηναν εντέχνως να εννοηθεί ότι τόσο ο Ιωάννης Καποδίστριας, δεύτερος υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας (μαζί με τον Καρλ Νέσελροντ), όσο και ο ίδιος ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ ήταν μέλη της Αόρατης ή Ανώτατης Αρχής της Εταιρείας, που καθοδηγούσε τα μέλη των κατώτερων βαθμών.

 

Σε αυτήν την οργάνωση επιδίωκαν να στρατολογήσουν «όλους τους εκλεκτούς και ανδρείους των ομογενών, διά να ενεργήσωσι μόνοι των, ότι ματαίως και προ πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπία των χριστιανών βασιλέων». Η Φιλική Εταιρεία άρχισε τις πρώτες στρατολογίες στα τέλη του 1814. Μέχρι το 1816 δεν είχε περισσότερα από 20 μέλη ενώ το 1817 τα μέλη της ήταν 42. Ο πρώτος που στρατολογήθηκε ήταν ο στρατιωτικός Γεώργιος Σέκερης. Τον στρατολόγησε ο Σκουφάς στη Μόσχα.

Η Φιλική Εταιρεία δανείστηκε από τους μασόνους και τους ριζοσπάστες Καρμπονάρους της Ιταλίας όλα εκείνα «τα στοιχεία που εξασφάλιζαν την εχεμύθεια και την προφύλαξη από προδοσίες». Η δομή της Εταιρείας προέβλεπε μια συγκεκριμένη ιεραρχία για τα μέλη της με τέσσερις κατηγορίες:

1. Οι αδελφοποιητοί.
2. Οι συστημένοι.
3. Οι ιερείς.
4. Οι ποιμένες.

Το κρυπτογραφικό αλφάβητο

Όπως ήδη αναφέρθηκε η Εταιρεία, ήταν μια κρυφή συνωμοτική ομάδα. Ως τέτοια, λοιπόν, δε θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να χρησιμοποιεί τους κλασικούς τρόπους επικοινωνίας μεταξύ των μελών της. Ο κίνδυνος να αποκαλυφθούν στους Τούρκους ήταν μεγάλος.

Έτσι επιστρατεύτηκαν μυστικοί κώδικες προκειμένου αφενός να αναγνωρίζονται μεταξύ τους και αφετέρου να μπορούν να συνεννοούνται χωρίς να μπορεί κάνεις άλλος πέρα από τους μυημένους να αντιληφθεί το τι λένε. Από τον τρόπο χαιρετισμού μέχρι και το πώς θα μιλήσουν για όπλα ή για κάποιον συγκεκριμένο καπετάνιο του απελευθερωτικού αγώνα οι Φιλικοί είχαν αναπτύξει τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας ο οποίος τους βοήθησε να προετοιμάσουν το έδαφος για την επανάσταση αλλά και για να την προφυλάξουν στη συνέχεια.

Στον κρυπτογραφικό κώδικα που είχαν εφεύρει οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν τα γνωστά γράμματα του αλφαβήτου αλλά με φωνητική αξία διαφορετική. Πιο αναλυτικά το κρυπτογραφικό αλφάβητο της Φιλικής Εταιρείας είχε ως εξής:

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό από το αλφάβητο λείπουν τα γράμματα Η και Υ τα οποία αντικαθιστούσε συνήθως το Ι για να γίνεται πιο σύνθετη η αποκρυπτογράφηση. Σε κάποιες απεικονίσεις του αλφάβητου το ΟΥ μπαίνει στη θέση του Ω το οποίο αντικαθιστούσαν με τον αριθμό 8 που ίσχυε για το Ο (όμικρον).  Τα γράμματα Ξ και Ψ τα αντικαθιστούσαν με το ΚΣ και το ΠΣ και συνεπώς η κρυπτογράφηση τους είναι το «άθροισμα» αυτών των γραμμάτων που αμέσως γινόταν 4α και 9α αντίστοιχα.

Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό ένα κρυπτογραφημένο αλφάβητο ήταν μια καλή αρχή αλλά από μόνο του δε θα ήταν αρκετό. Έτσι τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας είχαν δημιουργήσει και μια σειρά από κωδικές ονομασίες για πρόσωπα, τοποθεσίες ακόμα και πράγματα που είχαν ιδιαίτερη σημασία για την εξέλιξη του αγώνα.

Έτσι, σε ότι αφορά τα πρόσωπα, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ήταν ο  Α.Β., ο Νικόλαος  Σκουφάς ήταν ο Α.Γ.  και ο  Εμμανουήλ Ξάνθος ήταν ο Α.Ζ. Επιπλέον, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης επονομαζόταν Καλός ή Ανδρέας Ραδάμανθυς, ο Καποδίστριας ήταν ο  Ευεργετικός, ο Παπαφλέσσας  ο Αρμόδιος. Κάποιο σημαντικό πρόσωπο θα μπορούσε να έχει ακόμα και αριθμούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης που ήταν ο 110, ο Αναγνωσταράς που ήταν το 108 και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που ήταν ο 113! Οι Πρόκριτοι του Μοριά αναφέρονταν ως  Εκδικητικοί, οι Φαναριώτες ως Οινοπόται και οι Αρχιερείς της Συνόδου Δυστυχείς και ο ρώσος αυτοκράτορας Αλέξανδρος ως φιλάνθρωπος!

Πέρα από τα πρόσωπα, ωστόσο, σημαντικό ρόλο είχαν και τα πράγματα οπότε άξιζαν κι αυτά τη δική τους κρυπτογράφηση. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Όσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, «αρραβών» σήμαινε επικύρωση, «βροχή» ήταν η Αρχή της Εταιρείας, «προίκα» ήταν η στρατιωτική βοήθεια, «σκοτείνιασμα» η υποψία, «τραγουδιστής» ήταν το κανόνι, «αγκάθι» ήταν ο εχθρός, «ακίνητον» η φυλακή, «δακτυλίδιον» η λόγχη, «δένδρα» τα τουφέκια, «κύκλωψ» ο κατάσκοπος, «ίππος» το μικρό καράβι, «καμήλα» το εμπορικό πλοίο, «ελέφας» το καράβι, «κοπάδι» ο στόλος, «μπιλάντζον» ο πόλεμος, «νότες» τα πολεμοφόδια, «πλεονέκται» οι Έλληνες έμποροι, «πλούσιοι» οι Αρμένιοι, «πολλοί» οι Κεφαλονίτες, «ελπίζοντες» οι κατάδικοι, «ποιηταί» οι Έλληνες του στόλου, «σύννεφα» τα μέλη της Εταιρείας και «χορευταί» τα κλέφτικα στρατεύματα!

Τέλος, χρησιμοποιούσαν αριθμούς για να μιλήσουν για ένα μέρος. Το 2 ήταν η Πελοπόννησος, το 5 ήταν οι Σπέτσες, το 6 η Ύδρα, το 20 τα Γιάννενα, το 26 η Ρούμελη, το 39 το Βουκουρέστι, το 51 το Γαλάτσι, το 62 η Κωνσταντινούπολη, το 66 η Μυτιλήνη, το 68 η Σμύρνη και το 83 η Τεργέστη!

Συνθηματικά και… παντομίμες αναγνώρισης

Σε ότι αφορά τις κατ’ ιδίαν συναντήσεις (που ήταν ίσως και το πλέον επικίνδυνο κομμάτι της επικοινωνίας μεταξύ των μυημένων επαναστατών της Φιλικής Εταιρείας) όταν δύο άτομα συναντιόνταν και ήθελαν να εξακριβώσουν αν ο συνομιλητής τους είναι μυημένος χρησιμοποιούσαν (σύμφωνα με το βιβλίο «Φιλική Εταιρία. Α’ το παράνομο οργανωτικό της Β’ ο διωγμός της από τους ξένους», Τάσος Βουρνάς. Εκδόσεις Αφών Τολίδη) τον παρακάτω συνθηματικό τρόπο:

Ο ένας (πάντα όσο τον δυνατόν πιο διακριτικά γινόταν) έβαζε την αριστερή παλάμη του μέσα στη δεξιά και έκανε τάχα, πως έπλενε τα χέρια του. Ο άλλος έπρεπε αμέσως να βάλει τα δύο δάχτυλα του δεξιού του χεριά μέσα στην αριστερή χούφτα. Αν ο πρώτος ήθελε να κουβεντιάσει με τον δεύτερο για ζητήματα της Φιλικής έπρεπε πρώτα να βάλει και αυτός τα δύο δάχτυλα του δεξιού του χεριού στην αριστερή του παλάμη και μετά να πιάσει και τα δύο χέρια του συντρόφου του, λέγοντας:

– Έχεις κανένα τσιμπούκι;

Ο δεύτερος έπρεπε απαραίτητα ν’ απαντήσει: – Τσιμπούκι; Όχι! Έχω όμως τσαρούχι!…

Επίσης, αν κάποιος μετέφερε ένα προφορικό μήνυμα σε κάποιον άλλον του έκανε νεύμα με το χέρι (φέρνοντας το δάχτυλο στο κάτω χείλος) ότι θέλει να του μιλήσει. Αν εκείνος ήταν μυημένος «απαντούσε» κινώντας το χέρι του προς το πτερύγιο του αυτιού του, για να δηλώσει έτσι ότι είναι πρόθυμος να ακούσει!

Στη συνέχεια, πιάνονται από τα χέρια και ο πρώτος έλεγε:

– Από πολύ το επιθυμούσα!

– Και εγώ ομοίως, απαντούσε ο δεύτερος….

Έπειτα για επιβεβαίωση έλεγαν και μερικά συνθηματικά γράμματα τόσο ο κομιστής του μηνύματος όσο και ο… δέκτης:

Ο πρώτος έλεγε: λ
Ο δεύτερος πρόσθετε: α
Ο α’: ν
Ο β’: τ
Ο α’: ο
Ο β’: ν.

Αυτό που δε γνωρίζουμε είναι αν η λέξη που προέκυπτε από τον συγκεκριμένο «διάλογο» - το «λαντον» -  είχε κάποιο ειδικό νόημα ή ήταν τυχαίο άθροισμα των έξι γραμμάτων. Με τον ίδιο τρόπο, οι ιερείς αναγνωρίζονταν μεταξύ τους, σχηματίζοντας τη λέξη: «Χακίκι».

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΗΓΗ