Μυστικιστικές ιστορίες για τις σφίγγες της Αγίας Πετρούπολης

Οι λευκές νύχτες στην Αγία Πετρούπολη, είναι η εποχή που το σούρουπο συναντάται με την αυγή και τη νύχτα επικρατεί λυκόφως. Είναι η εποχή των χιμαιρών και των μυστικών. Τότε που ζωντανεύουν οι θρύλοι για τα μυστηριώδη αγάλματα των σφιγγών.
Τυπικά, η εποχή των λευκών νυχτών στην Αγία Πετρούπολη είναι από 11 Ιουνίου μέχρι 2 Ιουλίου. Στην πραγματικότητα, η περίοδος αυτή διαρκεί
περισσότερο. Κάποτε, ως τις 16 Ιουλίου δεν έθεταν σε λειτουργία ούτε το φωτισμό στους δρόμους, αφήνοντας τους κατοίκους της πόλης μόνους με το φυσικό φως, το λυκόφως. Δεν πρόκειται για ποίηση, αλλά για την πραγματικότητα του σύντομου καλοκαιριού της Αγίας Πετρούπολης.
Οι λευκές νύχτες είναι μια ανήσυχη εποχή. Η απουσία του σκότους εξάπτει και εξαντλεί. Το σούρουπο, λένε οι μυστικιστές, ανοίγει η χαραμάδα μεταξύ των δύο κόσμων και επομένως, είναι ο καιρός των χιμαιρών. Η Πετρούπολη δεν στερείται χιμαιρών. Οι σφίγγες, δημιούργημα ίσως της ίδιας της αρχαιοελληνικής Χίμαιρας, ή της μητέρας της, Εχίδνας, είναι ένα σύμβολο της πόλης ισάξιο με το Ναό του Ισαάκ ή το Ναυαρχείο. Σε διάφορα σημεία του πλανήτη υπάρχει πλήθος από διάφορες σφίγγες, αλλά τα ζεύγη αυτών των αγαλμάτων στην παραλιακή, τα οποία φρουρούν την κάθοδο προς την προκυμαία, μπορούν να θεωρηθούν μια αποκλειστικότητα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης της Αγίας Πετρούπολης.
Η προέλευση των σφιγγών χάνεται στην ομίχλη του χρόνου. Οι Έλληνες προσάρμοσαν αυτή την αιγυπτιακή «ζωηρή μορφή» της δύναμης και της σοφίας, μετατρέποντάς τη σε τέρας από το πρωτόγονο χάος, από το «υποχθόνιο» όπως το ονομάζουν μερικές φορές. Οι σφίγγες για τους Έλληνες ήταν θηλυκού γένους. Ο λέων με το ανθρώπινο πρόσωπο συμβολίζει την ισχύ και εξουσία, τη σκοτεινή φύση και σκοτεινή γνώση, τη συνείδηση έναντι του ασυνείδητου της αβύσσου και ούτω καθεξής. Οι σφίγγες φρουρούσαν τάφους, δηλαδή το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο, από το φως στο σκοτάδι. Τα δημιουργήματα του λυκόφωτος είναι ό,τι πρέπει για την πόλη, η οποία θερμαίνεται και ζωντανεύει στις λευκές νύχτες.
Στην παραλιακή Universitétskaya

Όταν γίνεται λόγος για τις «σφίγγες της Αγίας Πετρούπολης», οι Ρώσοι εννοούν τα αιγυπτιακά γλυπτά στη γέφυρα Blagovéschenskiy most. Βρίσκονται στην πρώτη θέση από άποψη αρχαιότητας, καλλιτεχνικής αξίας, είτε απλώς από ομορφιά. Ταίριαξαν ιδανικά με το τοπίο και δεν φαίνεται σε κανέναν περίεργο ότι ένα από τα εμβλήματα της πόλης του ρωσικού βορρά έγινε το πρόσωπο του φαραώ Αμενχοτέπ Γ΄, ο οποίος πέθανε πάνω τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια πριν.
Οι σφίγγες με τα διπλά στέμματα της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου προστάτευαν το ιερό του στις Αρχαίες Θήβες, βυθιζόμενες σταδιακά στην άμμο, από όπου της ανάσκαψε στις αρχές του 19ου αιώνα ο Ελληνας αρχαιολόγος, Γιάννης Αθανασίου (Τζιοβάνι ντ’ Αθανάση).
Ο Βρετανός πρόξενος μετέφερε τα αγάλματα στην Αλεξάνδρεια, όπου σχεδόν τα πούλησε στον Γάλλο αιγυπτιολόγο Σαμπολιόν, όμως τελικά η συναλλαγή δεν έγινε και τις σφίγγες αγόρασε για λογαριασμό του ρωσικού κράτους ο Αντρέι Νικολάγεβιτς Μουραβιόφ, αξιωματικός, διπλωμάτης και συγγραφέας, «ευσεβής νέος», ο οποίος είχε πάει για προσκύνημα σε ιερούς τόπους.
Στη συνέχεια, οι σφίγγες τοποθετήθηκαν σε ειδικές περίφρακτες κατασκευές και επί ένα ολόκληρο χρόνο ταξίδευαν από την Αλεξάνδρεια προς την Αγ. Πετρούπολη με το πλοίο «Καλή ελπίδα», ενώ τα δυο επόμενα χρόνια ήταν τοποθετημένες στην αυλή της Ακαδημίας Τεχνών. Τελικά, το 1832 κατέλαβαν τη θέση στην οποία βρίσκονται ήδη διακόσια χρόνια.
Δεν είναι παράξενο ότι τα αρχαία μισά θηρία με τα απαθή πρόσωπα περιβάλλονται από ένα πλήθος θρύλων και μυστικιστικών θεωριών. Στο βλέμμα της σφίγγας αποδίδουν την ικανότητα να τρελαίνει τους ανθρώπους, κάποιες φορές μάλιστα και με την ανάμιξη πολιτικών αιτίων. Το 1938 ένα μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας από την κοινοπραξία κατασκευών και επισκευών «Lengorstroitrest» κυνηγούσε τα μέλη του συνεργείου του στην παραλιακή πετώντας τους άμμο και βρίζοντας τον σύντροφο Στάλιν. Η αστυνομία εξήγησε αυτό το αλλόκοτο συμβάν ως υποβολή του αιγυπτιακού ειδώλου.

Λένε ακόμη πως οι σφίγγες, οι οποίες από την αρχαιότητα συνδέονταν με το Νείλο, μαλάκωσαν το χαρακτήρα του Νέβα. Ο πιο αληθοφανής από τους θρύλους είναι ότι δίπλα από τις σφίγγες βγαίνουν στην επιφάνεια του νερού πνιγμένοι, καθώς κάτι τέτοιο έχει πιο λογική «υδρολογική» εξήγηση. Τις μακάβριες ιστορίες διαλύει ένα αδιαφιλονίκητο γεγονός, δηλαδή ότι αυτό το τμήμα της παραλιακής είναι εξαιρετικά ευχάριστο και γαληνεύει τη διάθεση με οποιοδήποτε καιρό και σε οποιαδήποτε ώρα.
Ο πιο άνετος τρόπος για να φτάσετε στις σφίγγες είναι από τη στάση Μετρό «Vasileostrόvskaya» διασχίζοντας τη διάβαση πεζών αρ. 6. Αν σταθείτε με πρόσωπο στον Νέβα, από πίσω σας βρίσκεται η πρόσοψη της Ακαδημίας Τεχνών, μετά απ’ αυτή ο ευχάριστος κήπος «Rumyántsevskiy sad» με την περίφραξη τουρκικής τεχνοτροπίας, πιο μακριά η μεγάλη γραμμή των ανακτόρων και μουσείων, ως την Strélka, ένα από τα ομορφότερα αρχιτεκτονικά σύνολα της Αγ. Πετρούπολης. Δεξιά, πίσω από τη γέφυρα «Blagovéschenskiy most», βρίσκεται το μνημείο του Κρουζενστέρν, πλοία, και η έξοδος προς τον ανοιχτό χώρο του κόλπου.
Στη γέφυρα Egίpetskiy most

Η εντυπωσιακή ιστορία για τη γέφυρα Egίpetskiy most (Γέφυρα της Αιγύπτου), η οποία κατέρρευσε εξαιτίας του συντονισμού που προκλήθηκε μετά τη διάβαση από αυτή ενός στρατιωτικού συντάγματος, μπήκε στα σχολικά βιβλία ιστορίας. Είναι αλήθεια, ότι ο συντονισμός ως αιτία της κατάρρευσης χωράει αμφισβήτηση (το σύνταγμα ήταν του ιππικού, αλλά τα άλογα δεν πηγαίνουν με συντονισμένο βήμα), ωστόσο η γέφυρα πραγματικά γκρεμίστηκε το χειμώνα του 1905, αλλά μετά την ανακατασκευή της έχασε τη φανταχτερή καλλιτεχνική μορφή της.
Δεν υπήρχαν πλέον ούτε οι ψηλές κολώνες με τον αετό στο κέντρο τους, ούτε τα γλυπτά, σχέδια και ιερογλυφικά που τη διακοσμούσαν. Έμειναν μόνο οι τέσσερις σιδερένιες σφίγγες με τις επίχρυσες κορώνες τις οποίες είχε δημιουργήσει ο γλύπτης Πάβελ Σοκολόφ.
Οι σφίγγες αυτές δεν είναι αιγυπτιακού, αλλά ελληνικού κλασσικού τύπου, θηλυκές και με ρεαλιστικά χαρακτηριστικά. Το μεγάλο σώμα θηρίου έρχεται σε κοντράστ με τα σωστά απαθή πρόσωπα. Μέχρι την κατάρρευση της γέφυρας στις κορώνες των σφιγγών ήταν στερεωμένοι φανοί. Σήμερα οι σφίγγες είναι οι ήσυχοι φύλακες της αρκετά λιτής γέφυρας με τους διακοσμητικούς οβελίσκους στα άκρα της.
Αυτές έχουν μάλιστα και τους «συγγενείς» τους. Πρόκειται για τα πειραματικά δείγματα τα οποία για άγνωστο λόγο είχαν απορριφθεί κατά την κατασκευή και τοποθετήθηκαν στην παραλιακή Málaya Névka στη γέφυρα Kamennoóstrovksiy most (μετρό «Chyórnaya Réchka»). Οι λέαινες-παρθένες στη Fontánka δείχνουν πολύ εξωτικές, δεδομένης της θέσης τους. Είναι το άκρο της ιστορικής περιοχής Kolómna, η οποία σταδιακά αλλάζει στη διαδρομή της σε μελαγχολικές βιομηχανικές ζώνες πλησίον του καναλιού Obvódnyi. Τα πρόσωπα των λιονταριών δεν είναι στραμμένα προς το νερό, αλλά προς τη λεωφόρο Lérmontovskiy prospect. Από τη μια πλευρά βρίσκεται ένα κατάστημα υδραυλικών ειδών και από την άλλη το κτίριο του ξενοδοχείου «Azimút», πρώην ξενοδοχείου «Sovétskaya».
Τη βόλτα στη γέφυρα Egίpetskiy most καλύτερα να την αρχίσετε από την πλατεία Sennáya plóschad, δηλαδή να βγείτε από το Μετρό «Sadóvaya» στη λεωφόρο Moskóvskiy prospékt, να την προχωρήσετε προς τα αριστερά μέχρι τη Fontánka και να βαδίσετε ευθεία κατά μήκος του ποταμού, περνώντας δίπλα από τρεις γέφυρες και βλέποντας πώς οι προσόψεις στην παραλιακή χάνουν τη μεγαλοπρέπειά τους, όχι όμως και την ομορφιά του παλαιού. Από τη γέφυρα Egίpetskiy most μπορείτε εύκολα να φτάσετε ως το μαυριτανικό κτίριο της συναγωγής στη λεωφόρο Lérmontovskiy prospect, ή στην άλλη όχθη, στον υπέροχο ναό της Αγίας Τριάδας (Tróitskiy sobór) με τους μπλε τρούλους.
Στην παραλιακή Petróvskaya

Ο σύντομος δρόμος από το Μετρό ως τα κινεζικά θηριάκια στην παραλιακή Petróvskaya, αποτελεί μια ενδεικτική περιήγηση της εκλεκτής αρχιτεκτονικής της Αγ. Πετρούπολης. Η στάση Μετρό «Górkovskaya» θυμίζει προσγειωμένο ιπτάμενο δίσκο. Από το φρούριο Πέτρου και Παύλου και το τζαμί Sobórnaya, είναι δύσκολο να πάρει κανείς το βλέμμα του από το θαυμασμό, ενώ πίσω από αυτό προβάλλει το υπέροχο αρχοντικό της Ματίλντα Ξεσίνσκαγια που είχε κτιστεί το διάστημα 1904-1906. Δίπλα από τη γέφυρα Tróitskiy most έχει πλευρίσει το πλωτό εστιατόριο «Blagodat», ένα αντίγραφο της ομώνυμης φρεγάτας του Μεγάλου Πέτρου.
Πιο πέρα και απέναντι πλέον από τα Shi-tsza, βρίσκεται το σημαντικότατο ιστορικό αξιοθέατο της περιοχής, το ξύλινο σπίτι του Μεγάλου Πέτρου, καλυμμένο από μια σκεπαστή κατασκευή και κήπο ολόγυρά του. Επομένως μπορεί και να μην το δείτε αμέσως αν δεν προσέξετε τη χάλκινη προτομή πίσω από το φράχτη. Κάποτε το σπίτι βρισκόταν δίπλα στην πρώτη προβλήτα της νέας πρωτεύουσας. Από τότε και ο ρους του Νέβα μετακινήθηκε από αυτό το σημείο και η προβλήτα άλλαξε θέση, ενώ δίπλα από την κάθοδο προς το νερό, το 1907, τοποθετήθηκαν οι κινεζικές σφίγγες.
Βέβαια, δεν πρόκειται ακριβώς για σφίγγες. Η λέξη Shi-tsza μεταφράζεται ως «λιοντάρια». Ωστόσο, τα μυστηριακά είδωλα από τη Μαντζουρία ελάχιστα κοινά έχουν με τα πολυάριθμα λιοντάρια της Αγ. Πετρούπολης. Τα Shi-tsza τα αποκαλούν λιοντάρια-βάτραχους και λιοντάρια-σκύλους. Με αληθινά ζώα δεν μοιάζουν, είναι περισσότερο χίμαιρες με περίεργα πρόσωπα, που από εκφραστικότητα, εξωτισμό και καλλιτεχνική αρτιότητα δεν υπολείπονται εκείνων της Αρχαίας Αιγύπτου. Επιπλέον δε, τα Shi-tsza έχουν την παραδοσιακή στάση φρουρών, που επιτηρούν το ποτάμι.
Ο ιστορικός προορισμός τους είναι ο ίδιος με τις κλασσικές σφίγγες, δηλαδή να φρουρούν τα ανάκτορα και τους τάφους των βασιλέων, αντιπροσωπεύοντας τη θεϊκή εξουσία. Αν κοιτάξει κανείς τα πρόσωπα των Shi-tsza χωρίς δέος, αυτά θυμίζουν κινεζικά πεκινουά. Δεν πρόκειται για σύμπτωση, καθώς τα πεκινουά τα απέσυραν ειδικά, προκειμένου να καθίσει στα πόδια του αυτοκράτορα ένα μικρό λιοντάρι.
Τα Shi-tsza τα τοποθέτησαν στην ανακαινισμένη παραλιακή Petróvskaya το 1907. Τα χάρισε στην Αγ. Πετρούπολη ο γενικός κυβερνήτης της περιοχής Πριαμούριε, Γκροντέκοφ, ο οποίος έλαβε δώρο τα λιοντάρια της Μαντζουρίας από Κινέζους της πόλης Γκιρίν (ή Τσζιλίν). Αντίθετα με τα περισσότερα ζεύγη γλυπτών, τα Shi-tsza είναι διαφορετικού φύλου. Το αριστερό είναι θηλυκό και έχει κάτω από το πόδι του νεογνά λιοντάρια, το αρσενικό δεξί έχει κάτω από το πόδι του ένα μαργαριτάρι, σύμβολο του θείου φωτός και της εκπλήρωσης των επιθυμιών. Τα τρίμετρα γλυπτά πάνω στις ψηλές βάσεις δείχνουν μνημειώδη και αυθεντικά, επομένως, δίπλα από το ταπεινό ολλανδικού τύπου σπιτάκι του Πέτρου υπάρχει μια «κινεζική νότα».
Από αυτό το σημείο προσφέρεται, πιθανόν, η καλύτερη θέα στον Θερινό κήπο και στη γραμμή των παραλιακών κτισμάτων στην απέναντι όχθη του Νέβα.

rbth