Η Σεισάχθεια του Σόλωνα

Ο όρος είναι σύνθετος από τα αρχαία ελληνικά, από το «σείω» (ταρακουνώ) + «άχθος» (βάρος, χρέος). Ουσιαστικά σήμαινε την «αποτίναξη των βαρών».
Στην αρχαία Αθήνα, με την ονομασία σεισάχθεια έμεινε γνωστή
η νομοθετική ρύθμιση των χρεών από το Σόλωνα. Με τον νόμο αυτό όλα τα χρέη διαγράφτηκαν, και όλοι οι δούλοι απελευθερώθηκαν.

Στα τέλη του 7ου-αρχές του 6ου αι. π.Χ., ορισμένοι Αθηναίοι είχαν αναγκαστεί να εκχωρήσουν τη γη τους σε πλούσιους γαιοκτήμονες, στους οποίους υποχρεώνονταν να πληρώνουν ενοίκιο με τη μορφή μέρους των παραγόμενων αγαθών. Όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Σόλων, η νομοθεσία του Δράκοντα επέτρεπε στον πολίτη, όποτε υπήρχε ανάγκη, να εγγυηθεί βάζοντας ως ενέχυρο το άτομό του. Στην περίπτωση όμως που οι όροι της συμφωνίας δεν ακολουθούνταν, τότε κινδύνευε να υποδουλωθεί και να πουληθεί μακριά από την πόλη του (Παυσανίας, Αττικά 16.1, Σόλων, απόσπασμα 36, Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 12).

Η οικονομική κατάσταση αρκετών φτωχών αθηναίων πολιτών, που δεν είχαν καμιά πολιτική ισχύ, επιδεινωνόταν διαρκώς και πολλοί από αυτούς είχαν ήδη καταλήξει να πουληθούν ως δούλοι. Αυτή η κατάσταση οδήγησε σε οικονομική και κοινωνική κρίση, την οποία ο Σόλων, όταν εξελέγη άρχων στα 594/3 π.Χ., προσπάθησε να εκτονώσει. Από τις βασικές οικονομικές του μεταρρυθμίσεις ήταν η σεισάχθεια και η κατηγοριοποίηση των πολιτικών προνομίων με βάση την περιουσία του κάθε πολίτη.


Αθηναίοι πληρώνουν φόρους στην Αρχαία Ελλάδα

Με τη «σεισάχθεια» ο Σόλων μπόρεσε, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, να «τινάξει» από τους ώμους των φτωχών αγροτών το βάρος των χρεών. Ορισμένοι ερευνητές έχουν συνδέσει το μέτρο αυτό με τους εκτημόρους. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι σχετίζεται με όλους όσους είχαν δανειστεί και καλλιεργούσαν την γη των πλουσίων και ισχυρών με ενέχυρο την προσωπική τους ελευθερία (δανεισμός «επί σώμασιν»).

[Με τη «σεισάχθεια» τα χρέη ακυρώθηκαν και όσοι Αθηναίοι πολίτες είχαν δεσμευτεί να παράγουν και να προσφέρουν μερίδιο της σοδειάς τους (εκτήμοροι) αποδεσμεύτηκαν. Όσοι πάλι είχαν καταλήξει σκλάβοι στην Αττική, επειδή ήταν χρεωμένοι, απελευθερώθηκαν και όσοι είχαν πουληθεί εκτός ελλαδικού χώρου ως δούλοι, επέστρεψαν στην Αθήνα (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 6, Πλούταρχος, Βίος Σόλωνα 15.3-5).

Ιδιαίτερα, σε μια προσπάθεια να διώξει από τις συνειδήσεις των πολιτών το θεσμό του εκτημόρου, ο Σόλων, απομάκρυνε τους όρους, τις πέτρινες ή μαρμάρινες δηλαδή πλάκες, που σημάδευαν τα όρια της καλλιεργήσιμης έκτασης και υποδείκνυαν ότι ο καλλιεργητής της δεν είχε δικαίωμα ιδιοκτησίας και ταυτόχρονα υπενθύμιζαν τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει ο φτωχός αγρότης απέναντι στον ιδιοκτήτη του. Συνήθως είχαν μία σύντομη επιγραφή, η οποία αναφερόταν στη λειτουργία του όρου.

Δούλοι στην αρχαία Ελλάδα
Επανέφερε όσους είχαν πουληθεί νόμιμα ή παράνομα έξω από την Αττική και όσους είχαν εγκαταλείψει την Αθήνα λόγω ανάγκης και πιο συγκεκριμένα εξαιτίας των χρεών τους. Επίσης, επανέφερε και τις οικογένειες όσων είχαν πουληθεί ή εξοριστεί, οι οποίες τους είχαν ακολουθήσει από την πρώτη στιγμή της εκδίωξής τους από την Αθήνα.

Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις οικογενειών που απομακρύνθηκαν αργότερα, καθώς οι κυβερνώντες είχαν το δικαίωμα να τιμωρήσουν με αυτό τον τρόπο τους απογόνους του κατηγορουμένου, ακόμη κι όταν ο ίδιος πλέον δε βρισκόταν στην πόλη. Όταν επομένως μία ολόκληρη οικογένεια έφευγε από την πόλη, η γη τους κατάσχετο και έπαυε να είναι διαθέσιμη.

Η διάταξη αυτή, αν και τους επέτρεπε την επιστροφή και την επαναπόκτηση των πολιτικών δικαιωμάτων τους, δεν τους εξασφάλιζε ωστόσο, ούτε την επιστροφή της παλιάς τους γης ούτε την απόκτηση μιας οποιοασδήποτε άλλης έκτασης στη θέση της προηγούμενης. Τέλος, ο Σόλων απελευθέρωσε με το νόμο Περί Αμνηστίας και όσους είχαν υποδουλωθεί μέσα στην πόλη.]

Μετά τη «σεισάχθεια», το επόμενο βήμα ήταν να διαχωρίσει τους Αθηναίους πολίτες σε κοινωνικές τάξεις με βάση τα εισοδήματά τους από την παραγωγή τους σε σιτηρά, ελαιόλαδο και κρασί (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 7, Πλούταρχος, Βίος Σόλωνα 18.1-3).

Έτσι, ο πληθυσμός της Αθήνας χωρίστηκε σε τέσσερις τάξεις, η κάθε μία με συγκεκριμένα πολιτικά προνόμια. Η συμμετοχή σε κάθε τάξη καθοριζόταν από την περιουσία του κάθε πολίτη, βασισμένη σε μία σταθερή μονάδα μέτρησης της ετήσιας γεωργικής παραγωγής σε σιτηρά ή κρασί, τη «μέδιμνο» και το «μετρητή». Οι Αθηναίοι πολίτες ανήκαν στους πεντακοσιομέδιμνους (από 500 μέδιμνους και πάνω), στους τριακοσιομέδιμνους ή ιππείς (από 300 μέδιμνους και πάνω), και στους διακοσιομέδιμνους ή ζευγίτες (από 200 μέδιμνους και πάνω). Τέλος, όσοι είχαν περιουσία κάτω από 200 μέδιμνους κάθε χρόνο ή και καθόλου, ανήκαν στους θήτες.

Το αποτέλεσμα ήταν οι ευγενείς να αντικατασταθούν σταδιακά από μία αριστοκρατία πλουσίων, καθώς η συμμετοχή στη νέα τάξη εξαρτιόταν πλεόν από τις οικονομικές αλλαγές. Κάθε Αθηναίος επιτυχημένος οικονομικά μπορούσε να ενταχθεί στην προνομιούχα τάξη των κυβερνώντων, ενώ όσοι έχαναν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την περιουσία τους έπαυαν να ανήκουν σε αυτήν. Η εξουσία ανήκε σε όσους υπερείχαν σε πλούτο γης.



Ο Σόλωνας υπερασπίζεται τους νόμους του

Πέρα από τα δύο προαναφερθέντα μέτρα, υπάρχουν αναφορές στις πηγές σχετικά και με κάποιες άλλες οικονομικές αποφάσεις του Σόλωνα, που όμως δε θεωρούνται αξιόπιστες. Ο Πλούταρχος αναφέρει στο «Βίο του Σόλωνα» ότι οι Αθηναίοι της εποχής του διατηρούσαν μία παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Σόλων είχε καθιερώσει μία πολύ χαμηλότερη τιμή για το σιτάρι απ’ ότι ίσχυε μέχρι τότε. Σε ένα λόγο του, ο μεταγενέστερος ρήτορας Λυσίας αναφερόμενος στην έννοια του τόκου συνδέει την επιβολή του με το Σόλωνα. Θεωρείται πολύ πιθανόν ότι με τον τόκο ο Σόλων προσπάθησε να εξισορροπήσει τις συνέπειες της «σεισάχθειας». Η αφαίρεση της δυνατότητας που είχε κάποιος να υποδουλώνει εκείνους που είχαν χρέη σε αυτόν, καλυπτόταν με τη διαβεβαίωση του δικαιώματος του δανειστή να αποσπά τόκο.

Το πιο σημαντικό αποτέλεσμα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων του Σόλωνα ήταν ότι απάλλαξαν τους ακτήμονες πολίτες από το φόβο της πιθανής υποδούλωσης (Παυσανίας, Αττικά 16.1). Αυτό είχε ως συνέπεια, ο μεγαλύτερος αριθμός Αθηναίων γεωργών να είναι ανεξάρτητοι μικρο-ιδιοκτήτες γης.







ΠΗΓΗ