Σφυροδρέπανο: Το «μυστικιστικό» έμβλημα της χώρας των Σοβιέτ
Η προέλευση του σοβιετικού εμβλήματος είναι ασαφής. Αρχικά είχαν δημιουργηθεί διάφορες εκδοχές εκτός από το σφυροδρέπανο, όπως σφυρί και
τσουγκράνα, σφυρί και σκαλιστήρι, σφυρί και άροτρο. Παραδοσιακά το σφυρί στις ευρωπαϊκές χώρες ήταν το σύμβολο των εργατών. Μαζί με το γεωργικό εργαλείο έπρεπε να εικονίζεται και το γνωστό σύνθημα του Λένιν για την ενότητα του προλεταριάτου και τη μοχθούσα αγροτιά.
Τον Απρίλιο του 1918 εγκρίθηκε η τελική εκδοχή του εμβλήματος. Δημιουργός της ήταν ο καλλιτέχνης από τη Μόσχα, Γεβγκένι Καμζόλκιν. Το καλοκαίρι του 1918 το 5ο συνέδριο των Σοβιέτ έκανε επίσημα δεκτό αυτό το σύμβολο.
Είναι ενδιαφέρον ότι ο Καμζόλκιν, όχι μόνο δεν ήταν κομμουνιστής, αλλά ήταν ταυτόχρονα και βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος από ευκατάστατη οικογένεια. Πάνω από 10 χρόνια ήταν μέλος του καλλιτεχνικού-μυστικιστικού συλλόγου «Λεονάρντο ντα Βίντσι» και γνώριζε πολύ καλά τη σημασία των συμβόλων. Κατά πρώτο λόγο, το σφυρί και το δρεπάνι συνδέονται με το μασονικό σύμβολο «καλέμι και σφυρί».
Τα αντικείμενα αυτά συμβόλιζαν τον με σαφήνεια διαμορφωμένο στόχο (το καλέμι) και τη σίγουρη υλοποίησή του (το σφυρί). Στην ευρωπαϊκή θρησκευτική εμβληματολογία το σφυρί παραπέμπει στην επιθετική ανδρική δύναμη, τόσο στη φυσική (το σφυρί του σιδηρουργού Ήφαιστου στην Ελλάδα), όσο και στη θανατηφόρα. Το κρατούν στα χέρια τους οι θεοί των κεραυνών, όπως ο σλάβος Σβαρόγκ και ο σκανδιναβός Τορ. Στην Κίνα και στην Ινδία αποτελεί σύμβολο της καταστρεπτικής θριαμβευτικής επικράτησης των δυνάμεων του κακού.
Μυστήριο
Είναι δύσκολο να πει κανείς ποια έννοια έθετε στο σχέδιό του ο Καμζόλκιν. Εκτελούσε άραγε αποκλειστικά την παραγγελία της απεικόνισης της ένωσης των αγροτών και εργατών, ή εισήγαγε στο συγκεκριμένο σύμβολο τη στάση του απέναντι στην επαναστατική εξουσία, επιλέγοντας τα σύμβολα του θανάτου, του πολέμου και του θριάμβου του κακού;
Ο ρώσος φιλόσοφος, Αλεξέι Λόσεφ, είπε για το έμβλημα: «Είναι ένα σήμα το οποίο κινεί τις λαϊκές μάζες και δεν είναι απλώς ένα σήμα, αλλά μια σχεδιαστική-τεχνική αρχή για τις ανθρώπινες ενέργειες και τη βούληση για την επίτευξη του σκοπού (...) Μπροστά μας έχουμε το σύμβολο της ενότητας των εργατών και αγροτών, το σύμβολο του Σοβιετικού κράτους».
Ο γνωστός ιστορικός ακαδημαϊκός, Γιούρι Γκοτιέ, έγραψε το 1921 στο ημερολόγιό του: «Εδώ και μερικές ημέρες στη Μόσχα επικρατεί ένταση. Ποια θα είναι η κατάληξη; Η απάντηση περικλείεται στις λέξεις “σφυρί, δρεπάνι”, διαβασμένες ανάποδα!». Στη ρωσική οι λέξεις «σφυρί, δρεπάνι» είναι «mόlot, serp», αν διαβαστούν ανάποδα σχηματίζουν τη λέξη «prestόlom» που σημαίνει «θρόνος». Με αυτό τον τρόπο, σύμφωνα με τον ιστορικό, οι Μοσχοβίτες υπαινίσσονταν τις δικτατορικές μεθόδους των μπολσεβίκων.
Σε διάφορες θρησκείες το δρεπάνι ερμηνεύεται ως θάνατος. Τα δεμάτια και το θέρισμα στον Χριστιανισμό ταυτίζονται με τις ανθρώπινες ψυχές τις οποίες ο Θεριστής, δηλαδή ο Κύριος, μαζεύει μετά το τέλος του κόσμου. Στον Μεσαίωνα ο θάνατος εικονιζόταν συγκεκριμένα με το δρεπάνι. Στην ειδωλολατρία διαφόρων ινδοευρωπαίων και σλάβων υπάρχει η Μάρα ή Μοράνα, η θεά του θανάτου, η οποία παραδοσιακά κρατά στο αριστερό χέρι το δρεπάνι.
Στον ινδουισμό η θεά του θανάτου Κάλι, αδελφή της Σίβα, κρατά και αυτή στο αριστερό χέρι δρεπάνι. Είναι ενδιαφέρον ότι στο έμβλημα της επαναστατικής Αυστρίας ο αετός κρατά στο πόδι του -επίσης στο αριστερό- ένα δρεπάνι. Ενώ και στο σοβιετικό έμβλημα, το δρεπάνι βρίσκεται από την ίδια πλευρά.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου