Γεώργιος Τσολάκογλου: Ποιος ήταν και τι συνέβει το 1941-42

Ο Γεώργιος Τσολάκογλου ( 1886-1948), δεν ήταν άκαπνος στρατιωτικός. Απεναντίας, πήρε μέρος στους βαλκανικούς πολέμους, στις μάχες του Α΄Π Π στο μέτωπο του Στρυμόνα, στην εκστρατεία στην Ουκρανία ( 1919- 1920) και στην Μ. Ασία.
Η επίθεση των Ιταλών τον βρήκε αντιστράτηγο-σωματάρχη
του Γ΄ΣΣ ( Δ. Μακεδονία). Η δράση του στον Ελληνοιταλικό πόλεμο είναι γνωστή και ο πατριωτισμός του αλλά και οι ικανότητες του ποτέ δεν αμφισβητήθηκαν. Τα προβλήματα για τον Τσολάκογλου- και όχι μόνον- αρχίζουν μετά τον αιφνίδιο θάνατο (δολοφονία από Βρετανούς;) του Ι. Μεταξά στις 29 Ιανουαρίου 1941.
Ο Μεταξάς, ως γνωστόν, κατέβαλλε κάθε προσπάθεια για να αποτρέψει την εμπλοκή των Γερμανών στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Στην ελληνοβρετανική σύσκεψη κορυφής της 15ης Ιανουαρίου 1941 ( Γεώργιος Β΄, Παπάγος,Ουέιβελ. Ουίλσον κλπ) (1) ο Μεταξάς δια του Παπάγου απέρριψε την αποστολή βρετανικού εκστρατευτικού σώματος στην Ελλάδα για να μην προκαλέσει τους Γερμανούς, ενώ δήλωσε κατηγορηματικά την προσήλωση του στην ελληνοβρετανική φιλία και συνεργασία.(2)
Η παγίωση του μετώπου στην Β. Ήπειρο, προκαλούσε σκέψεις τόσο σε Γερμανία όσο και σε Ελλάδα για μία συνθηκολόγηση με την εγγύηση της πρώτης. Όμως η βούληση του Γεωργίου Β΄, του Μεταξά και του Παπάγου, να μην προβούν σε μονομερείς ενέργειες αγνοώντας τους βρετανούς, ήταν δεδομένη και επικράτησε.
Μέσα στους κόλπους της μεταξικής εξουσίας υπήρχε ισχυρός φιλογερμανικός πυρήνας που εξέφραζε τμήμα της Ελληνικής κοινωνίας, καθώς ένα μέρος της επωφελείτο από την οικονομική διείσδυση της Γερμανίας μέσω του κλήρινγκ. ( Οι γερμανοί αγόραζαν αγροτικά προϊόντα και πωλούσαν βιομηχανικά μέσω της ανταλλαγής). Επίσης μέσα στο στράτευμα υπήρχαν ανώτεροι αξιωματικοί που δεν επιθυμούσαν τη σύγκρουση με το Γ΄Ράιχ και για λόγους ιδεολογικούς, πέραν των επιχειρησιακών.
Μετά τον θάνατο του Μεταξά, το καθεστώς αποσταθεροποιήθηκε. Η αγγλόφιλη πτέρυγα συσπειρωμένη γύρω από το παλάτι και τον Παπάγο, εξεδίωξε τους γερμανόφιλους αντιστρατήγους Κοσμά, Δράκο, Παπαδόπουλο, ενώ η κυβέρνηση Κορυζή έκανε αυτό που ο Μεταξάς δεν επέτρεψε να γίνει .
Στις 8 Φεβρουαρίου 1941 επέτρεψε την αποβίβαση βρετανικών στρατευμάτων, κάτι που κατά τον Ρίμπεντροπ καθιστούσε πλέον αναγκαία την εισβολή στην Ελλάδα για να προστατευθούν τόσο τα νώτα των γερμανικών στρατιών κατά την επιχείρηση εναντίον της Σοβ. Ενωσης, που είχε ήδη σχεδιασθεί, όσο και οι πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας που θα βρισκόταν στο βεληνεκές των βρετανικών βομβαρδιστικών.
Μέσα σε αυτό το κλίμα οι αντιστράτηγοι του μετώπου της Ηπείρου και της Μακεδονίας ( 14 και 3 μεραρχίες αντιστοίχως), γνωρίζοντας τις συνέπειες της γερμανικής εισβολής επιζητούσαν την συνενόηση με την Γερμανία για να την αποτρέψουν.
Μάλιστα ο Τσολάκογλου και ενώ η εαρινή επίθεση των ιταλών ( 8-15 Μαρτίου 1941) βρισκόταν στην κορύφωση της, έστειλε τον συν/ρχη Πετείνη στις 12 Μαρτίου στο γερμανικό προξενείο στην Θεσσαλονίκη για να προτείνει ειρήνευση με βάση τις παλαιότερες προτάσεις του φον Κανάρη. Όμως το γερμανικό υπουργείο εξωτερικών τις θεωρούσε πλέον ξεπερασμένες καθώς το σχέδιο ‘’Μαρίτα’’ δηλ. η εισβολή στα βαλκάνια είχε συσχετισθεί άμεσα με το σχέδιο ‘’ Μπαρμπαρόσα’’, δηλ την εισβολή στη Σ. Ένωση.
Η επίθεση των γερμανών κατά της Ελλάδας πραγματοποιήθηκε μέσω του γιουγκοσλαβικού εδάφους κι έτσι παρακάμφθηκαν τα οχυρά της γραμμής Μεταξά. Αυτό το γεγονός έφερε σε απόγνωση τους αντιστρατήγους του μετώπου της Ηπείρου , Δεμέστιχα, Μπάκο, Τσολάκογλου, ( σωματάρχες Α, Β, Γ,ΣΣ, αντιστοίχως) καθώς διέβλεπαν τον κίνδυνο οι 14 μεραρχίες τους να αποκοπούν από τις γραμμές εφοδιασμού και να παραδοθούν ατιμωτικά στους ηττημένους ιταλούς.
Ετσι, οι τρείς σωματάρχες μαζί με τον μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα αγνοώντας τις εντολές του διοικητή στρατιών Ηπείρου Πιτσίκα αλλά και του Παπάγου, ήρθαν σε επαφή με την γερμανική στρατιωτική ηγεσία και με δύο πρωτόκολλα στις 20 και 21 Απριλίου 1941 ( Βοτόνοσι και Λάρισα), παρέδωσαν άνευ όρων τις μεραρχίες τους.
Οι ιταλοί απαίτησαν η συνθηκολόγηση να φέρει και την υπογραφή τους κι έτσι ο Τσολάκογλου αναγκάσθηκε να υπογράψει και τρίτο πρωτόκολλο παράδοσης στις 23 Απριλίου στη Θεσσαλονίκη με τους Γιόντλ και Φερρέρο. Ετσι δόθηκε η απάντηση στο δίλημμα που αντιμετώπιζε η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της χώρας , αν δηλαδή θα συνεχίσει τον πόλεμο ταυτιζόμενη με τα βρετανικά συμφέροντα και τις απαιτήσεις ή αν θα συνθηκολογούσε ερήμην των βρετανών.
Η πρώτη επιλογή σήμαινε αιχμαλωσία του ελληνικού στρατού , ανυπολόγιστους νεκρούς και υλικές καταστροφές αλλά και κερδισμένο χρόνο για το βρετανικό εκστρατευτικό σώμα για να εγκαταλείψει την Ελλάδα συντεταγμένα. Η δεύτερη επιλογή σήμαινε την αποφυγή των παραπάνω συνεπειών αλλά ρήξη με τους βρετανούς. Ο Γεώργιος Β΄καί το επιτελείο συντάχθηκαν με την πρώτη επιλογή. Οι σωματάρχες επέβαλαν τη δεύτερη.
Στις 30 Απριλίου 1941 ορκίσθηκε πρωθυπουργός ο Γ. Τσολάκογλου, ενώ στις 8/5 σε σύσκεψη όλου του πολιτικού κόσμου στην οποία συμμετείχαν και οι Οθωναίος και Σοφιανόπουλος, αναγνωρίσθηκε απ΄όλους η κυβέρνηση Τσολάκογλου, ως κυβέρνηση εθνικής ανάγκης.
Ο Γεώργιος Β , ο Παπάγος και οι βρετανοί θεώρησαν εχθρική ενέργεια τόσο την συνθηκολόγηση όσο και τον σχηματισμό της κυβέρνησης , καθώς η ταχεία προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων δημιουργούσε συνθήκες άτακτης υποχώρησης του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος και προκάλεσε την αιχμαλωσία χιλιάδων στρατιωτών. Ηταν λογικό λοιπόν τόσον οι βρετανοί όσο και οι εξόριστη ελληνική κυβέρνηση να θεωρούν τον Τσολάκογλου συνεργάτη των γερμανών.
Όμως οι κινήσεις του τελευταίου απέτρεψαν την αιχμαλωσία των Ελλήνων στρατιωτών που επέστρεψαν στα σπίτια τους και σταμάτησαν τους γερμανικούς βομβαρδισμούς που προξενούσαν ανθρώπινα θύματα και ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές, ενώ η χώρα απέκτησε ελληνική κυβέρνηση και δεν έγινε γερμανικό προτεκτοράτο, όπως θα ήταν η εναλλακτική λύση.
Το καθεστώς Τσολάκογλου ευθύς εξ αρχής εξεδήλωσε την αντίθεση του στην 4η Αυγούστου. Τα πρώτα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση ανέτρεπαν τις δομές εξουσίας της μεταξικής δικτατορίας (3) που συμπυκνωνόταν στις διώξεις των στελεχών του Μεταξά και στην αποκατάσταση των διωχθέντων .Οτιδήποτε θύμιζε το καθεστώς- μέχρι και τα γραμματόσημα- εξαφανίστηκε.
Η ΕΟΝ διαλύθηκε και η περιουσία της κατασχέθηκε. Αρθηκε η μονιμότητα των δικαστικών, ενώ αποκαταστάθηκαν οι απότακτοι του κινήματος του 1935.(4) Εκκαθαρίσεις έγιναν και στα πανεπιστήμια, στα σωματεία, στην τοπική αυτοδιοίκηση. Τέλος, η κυβέρνηση Τσολάκογλου έθεσε ως βασικό κριτήριο για προσλήψεις, μεταθέσεις, προαγωγές στο δημόσιο και στο στράτευμα, την υπηρεσία στο μέτωπο το 1940-41(5)
Συγχρόνως, μέσω της δράσης των νομαρχιών στην Β.Ελλάδα, η κυβέρνηση πιστώνεται τον αγώνα κατά της βουλγαρικής κυρίως και δευτερευόντως της ρουμανικής προπαγάνδας , αγώνα στον οποίο στρατεύθηκε και η πνευματική ηγεσία του τόπου.
Εκεί όμως που απέτυχε παταγωδώς η κυβέρνηση Τσολάκογλου ήταν στην διατροφή του αθηναϊκού λαού κατά τον δύσκολο χειμώνα 1941-42 .Οι ευθύνες βέβαια ελάχιστα βαρύνουν την κυβέρνηση καθώς οι δυνατότητες χάραξης οικονομικής πολιτικής ήταν ελάχιστες ενώ η χώρα ήταν τριχοτομημένη και οικονομικά. Όμως το βάρος του λιμού του 1942, οδήγησε την κυβέρνηση, κάτω και από την πίεση και την προτροπή των πολιτικών προσωπικοτήτων να υποβάλει την παραίτηση της στις 2 Δεκεμβρίου 1942.
ΜΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
Ο Γεώργιος Τσολάκογλου ήταν ο άνθρωπος των αποφάσεων. Στις κρίσιμες στιγμές αντί να μείνει αδιάφορος και αμέτοχος ευθυνών, έκανε το αποφασιστικό βήμα με το οποίο πέρασε στην ιστορία .Το πρόσημο τον αδικεί. Αναμφίβολα έσωσε τον Ελληνικό στρατό από άσκοπη ανθρωποθυσία, από την ταπεινωτική αιχμαλωσία από τους ηττημένους ιταλούς, τον άμαχο πληθυσμό από τους βομβαρδισμούς – ας θυμηθούμε τον βομβαρδισμό του Βελιγραδίου με 17000 νεκρούς- και διέσωσε τις υποδομές της χώρας από την περαιτέρω καταστροφή.
Οι βρετανοί όμως δεν τον συγχώρεσαν γιατί παρέβλεψε προς χάρη των ανωτέρω, το συμμαχικό συμφέρον και πως εν καιρώ πολέμου αγνόησε τις διαταγές των προϊσταμένων του Πιτσίκα και Παπάγου. Αναμφίβολα διατήρησε την υπόσταση του Ελληνικού κράτους, τις λειτουργίες του και τους μηχανισμούς του με τους οποίους αντιμετώπισε την βουλγαρική επιβουλή.
Η κυβέρνηση του όμως δεν μπόρεσε να διαθρέψει τον αθηναϊκό λαό και να διαχειρισθεί όσο μπορούσε, την οικονομική κατάσταση. Αναμφίβολα αποκαθήλωσε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και αποκατέστησε όλους αυτούς που διώχτηκαν από το καθεστώς.( πλην των κομμουνιστών.) Ομως δεν έπαυε να αντλεί την δύναμη της η κυβέρνηση Τσολάκογλου από τις αρχές κατοχής.
Καταδικάσθηκε σε θάνατο στις 31/5/1945, γιατί έτσι έπρεπε να γίνει. Γιατί αυτό έγινε σε όλες τις χώρες που υπό καθεστώς κατοχής, συγκροτήθηκαν κυβερνήσεις συνεργασίας. Η ποινή του αμέσως μετατράπηκε σε ισόβια και πέθανε στη φυλακή το 1948. Κατά τη γνώμη μου, ο ηθικός στιγματισμός που τον ακολούθησε μετά τον θάνατο του, ήταν άδικος.
Σημειώσεις:
1.Α.Π. Ζολώτας ‘’.Γερμανικαί προτάσεις ειρήνης’’ εκδ Ερωδιός 2005 σελ58-59
2.το ίδιο σελ64-65
3.Κων/νος Λούλος Μηχανισμοί εξουσίας και εκκαθαρίσεις. ‘’Ελλάδα 1936-49’’συλ. έργο .Επιμ. Χάχκεν Φλάισερ Εκδ. Κατανιώτη 2003.σελ 295
4.το ίδιο σελ 296-297
5.το ίδιο σελ. 294.

ΣΑΚΗΣ ΜΟΥΜΤΖΗΣ / Συγγραφέας


ΠΗΓΗ