Ενδείκνυται το αγελαδινό γάλα για τον άνθρωπο;
Τα τελευταία χρόνια, το γάλα έχει
στοχοποιηθεί, εξαιτίας των πολλών αρνητικών παρενεργειών του. Ολοένα και
περισσότεροι επαγγελματίες της υγείας αναφέρουν ότι οι ασθενείς τους
είναι αλλεργικοί στα γαλακτοκομικά προϊόντα ή υποφέρουν από δυσανεξία σε
αυτά. Το έκζεμα, το άσθμα, οι ημικρανίες, η. δυσκοιλιότητα, η αλλεργική
ρινίτιδα, η αρθρίτιδα, οι στομαχικές διαταραχές, το λεμφοίδημα, η
καρδιοπάθεια και ο καρκίνος όρχεων συσχετίζονται με την υψηλή κατανάλωση
γαλακτοκομικών προϊόντων.
Ένα σχετικό περιστατικό ήταν και αυτό
του μικρού Τιμ. Ο Τιμ ήταν μόλις 11 ετών όταν οι γονείς του τον έφεραν
στο θεραπευτήριο μου. Υπέφερε από άσθμα από την ηλικία των 5 μηνών. Η
αγωγή που ακολουθούσε περιλάμβανε τρία είδη φαρμάκων,
συμπεριλαμβανομένης της κορτιζόλης, και χρήση εισπνευστήρα. Η κατάσταση
του παιδιού επιδεινωνόταν σταθερά και είχε εμφανίσει έρπητα και άλλα
συμπτώματα τοξίκωσης. Έξι μήνες προτού με επισκεφθεί, ο Τιμ είχε αρπάξει
ένα κρυολόγημα, το οποίο αντιμετωπίστηκε με αντιβιοτικά. Από τότε, οι
πνεύμονες του είχαν περιέλθει σε συμφόρηση. Το παιδί διαμαρτυρόταν για
συνεχή κόπωση, ενώ αδυνατούσε να τρέξει ή να παίξει με τους φίλους του. Η
μυϊκή δοκιμασία έδειξε ότι ο Τιμ είχε σοβαρή αλλεργία στα γαλακτοκομικά
προϊόντα. Οι γονείς του ανέφεραν ότι η μητέρα σταμάτησε να τον θηλάζει
μετά τον πέμπτο μήνα, και του χορηγούσε βρεφική φόρμουλα.
Το άσθμα του Τιμ οφειλόταν στην αδυναμία
του οργανισμού του να διασπάσει την πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος. Η
άπεπτη πρωτεΐνη προκαλούσε μια ισχυρή ανοσο-απόκριση, η οποία επιβάρυνε
τον βλεννογόνο χιτώνα των πνευμόνων και του πεπτικού συστήματος. Το
πρόβλημα του ήταν χρόνιο, γιατί κατανάλωνε μεγάλες ποσότητες ζωικής
πρωτεΐνης, συμπεριλαμβανομένου του γάλακτος και των γαλακτοκομικών
προϊόντων, σε όλη τη ζωή του. Μετά από δύο εβδομάδες αποχής από τα
γαλακτοκομικά προϊόντα, το άσθμα και ο έρπητας υποχώρησαν ανεπιστρεπτί.
Μήπως το αγελαδινό γάλα προορίζεται
αποκλειστικά για τα μοσχαράκια, όπως το γάλα της γάτας προορίζεται
αποκλειστικά για τα γατάκια; Εμείς θα δίναμε ποτέ στα παιδιά μας, ας
πούμε, σκυλίσιο γάλα αντί για ανθρώπινο; Η αναλογία θρεπτικών στοιχείων
που περιέχεται στο σκυλίσιο γάλα δεν είναι κατάλληλο για τις ανάγκες του
ανθρώπινου οργανισμού. Το ίδιο ισχύει και για το αγελαδινό γάλα. Το
αγελαδινό γάλα περιέχει τριπλάσια πρωτεΐνη και τετραπλάσιο ασβέστιο απ’
ό,τι το ανθρώπινο γάλα. Αυτές οι ποσότητες δεν ενδείκνυνται για τον
άνθρωπο, σε οποιαδήποτε ηλικία.
Το αγελαδινό γάλα περιέχει ακριβώς όση
πρωτεΐνη και ασβέστιο χρειάζεται για να τραφεί ένα μοσχαράκι που τελικά
θα αποκτήσει ένα σώμα 3-4 φορές μεγαλύτερο από το ανθρώπινο. Αν δίναμε
ανθρώπινο γάλα σε ένα μοσχαράκι, δεν θα επιβίωνε. Από την άλλη, το
ανθρώπινο βρέφος χρειάζεται περισσότερους υδατάνθρακες στα αρχικά στάδια
της ζωής του, συγκριτικά με το μοσχαράκι. Γι’ αυτόν το λόγο, το
αγελαδινό γάλα’περιέχει τους μισούς υδατάνθρακες απ’ ό,τι το ανθρώπινο.
Από την άλλη, το μοσχαράκι χρειάζεται περισσότερο αλάτι απ’ ό,τι το
ανθρώπινο βρέφος. Έτσι, το αγελαδινό γάλα περιέχει τριπλάσια ποσότητα
αλατιού απ’ ό,τι το ανθρώπινο γάλα. Οι περισσότεροι γηγενείς πληθυσμοί
της Ασίας, της Αφρικής, της Αυστραλίας και της Νότιας Αμερικής δεν
θεωρούν ότι το αγελαδινό γάλα ενδείκνυται για τον άνθρωπο.
Μετά τον απογαλακτισμό, τα θηλαστικά δεν
αναζητούν γάλα για να ικανοποιήσουν την πείνα ή τη δίψα τους. Σύμ-φωνα
με μία κλασική μελέτη, αν ένα ανθρώπινο βρέφος που έχει θηλάσει για
14-18 μήνες είχε τη δυνατότητα να επιλέξει διάφορα φυσικά τρόφιμα, δύο
στα τρία βρέφη δεν θα επέλεγαν το βρεφικό γάλα. Τα βρέφη που τρέφονται
με αγελαδινό γάλα εν γένει φαίνονται «φουσκωμένα» και έχουν πλαδαρή όψη.
Πολλά βρέφη ενός έτους φέρουν χολόλιθους στο ήπαρ εξαιτίας της
πρόσληψης αγελαδινού γάλακτος, το οποίο αδυνατούν να πέψουν. Πολλά από
αυτά υποφέρουν από κολικούς, αέρια και μετεωρισμό, με επακόλουθο να
κλαίνε ασταμάτητα και να εμφανίζουν διαταραχές ύπνου. Επίσης, πολλά
βρέφη υποφέρουν από αμυγδαλίτιδες, ωτίτιδες, αναπνευστικές δυσκολίες,
υπερέκκριση βλέννας και σιελόρροια.
Ο δρ Michael Klaper, συγγραφέας του
βιβλίου Vegan Nutrition: Pure & Simple, συνοψίζει τη διαμάχη για το
γάλα ως εξής: «Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν χρειάζεται πλέον το αγελαδινό
γάλα, όπως δεν χρειάζεται το γάλα του σκύλου, του αλόγου ή της
καμηλοπάρδαλης».
ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΣΤΟ ΓΑΛΑ
Επειδή η δυσανεξία στο γάλα αποτελεί ένα
ολοένα και πιο συνηθισμένο φαινόμενο σε όλες τις ηλικιακές ομάδες του
δυτικού κόσμου, οι διαιτολόγοι και οι γιατροί υποπτεύονται ότι το
αγελαδινό γάλα δεν ενδείκνυται για τον άνθρωπο.
Αν καταναλώνεται σε τακτική βάση, το
γάλα μπορεί να δημιουργήσει ένα σκληρό, σχεδόν αδιαπέραστο στρώμα στο
εσωτερικό των εντερικών μεμβρανών. Αυτό δυσκολεύει την απορρόφηση των
θρεπτικών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένου του ασβεστίου, του μαγνησίου
και του ψευδαργύρου – συστατικά απαραίτητα για την υγεία των οστών.
Είναι αδύνατον να τηρηθεί μία θεραπευτική αγωγή με φυσικούς παράγοντες,
εφόσον το άτομο συνεχίζει να αποφράσσει την πεπτική του οδό με
γαλακτοκομικά προϊόντα. Τα φυσικά φάρμακα δεν θα διαπεράσουν ποτέ τη
σκληρυμένη στοιβάδα βλέννας που έχει σχηματιστεί στο έντερο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα έπιναν
ποτέ γάλα, αν δεν είχαν επηρεαστεί από το μύθο που πρεσβεύει ότι το γάλα
είναι απαραίτητο για την υγεία των οστών. Αν έχετε τάση για οστεοπόρωση
ή οστεοαρθρίτιδα, αναλογιστείτε τα εξής:
• Το αγελαδινό γάλα μπορεί να είναι
πλούσιο σε ασβέστιο, αλλά δεν απορροφάται εύκολα εξαιτίας της
προβληματικής του αναλογίας ασβεστίου προς μαγνήσιο (8 προς 1). Σε
ορισμένους σωματότυπους, το ασβέστιο εναποτίθεται σε περιοχές όπου δεν
θα έπρεπε να βρίσκεται, με επακόλουθο την ασβεστοποίηση στα οστά και
άλλες περιοχές του οργανισμού.
• Το μεγαλύτερο μέρος του ασβεστίου που
περιέχεται στο αγελαδινό γάλα δεσμεύεται από την καζεΐνη (ουσία του
γάλακτος) η οποία δυσχεραίνει την απορρόφηση του στο έντερο. Το
αγελαδινό γάλα περιέχει 300 φορές περισσότερη καζεΐνη απ’ ό,τι το
ανθρώπινο γάλα. Καταναλώνοντας 6-8 αμύγδαλα ή ένα κουταλάκι μελάσα,
λαμβάνουμε περισσότερο απορροφήσιμο ασβέστιο απ’ όσο θα λαμβάναμε αν
πίναμε ένα λίτρο αγελαδινό γάλα.
Το γάλα περιέχει περισσότερο φώσφορο
απ’ ό,τι ασβέστιο. Για να μεταβολίσει την υψηλή ποσότητα φωσφόρου, ο
οογανισμός χρειάζεται επιπλέον ποσότητες ασβεστίου, τις οποίες αντλεί
από τα οστά, τα δόντια και τους μυς. Αυτό προκαλεί ανεπάρκεια ασβεστίου
σε αυτά τα τμήματα του οργανισμού. Για να αντισταθμίσει την αιφνίδια
απώλεια ασβεστίου, ο οργανισμός προσπαθεί να αντλήσει ακόμα μεγαλύτερες
ποσότητες. Όπως αναφέραμε, ο οργανισμός διαθέτει πολλές μεθόδους
σύνθεσης του απαραίτητου μετάλλου. Αν εξαρτιόταν αποκλειστικά από
εξωγενείς παράγοντες για την πρόσληψη του ασβεστίου, το 80 τοις εκατό
του πληθυσμού θα είχε χάσει τουλάχιστον το ένα τρίτο της οστικής του
μάζας μέχρι τα 30 του χρόνια. Χάρη σε αυτό τον αυτορρυθμιστικό
μηχανισμό, είμαστε σε θέση να επιβιώσουμε λαμβάνοντας ελάχιστα θρεπτικά
στοιχεία και πολύ μικρές ποσότητες ασβεστίου. Μπορούμε ακόμα και να
νηστέψουμε με αποσταγμένο νερό για αρκετές εβδομάδες, χωρίς να
εμφανίσουμε ανεπάρκεια ασβεστίου (το αποσταγμένο νερό αποβάλλει ασβέστιο
από τον οργανισμό). Ωστόσο, αν το άτομο εξακολουθήσει να καταναλώνει
γαλακτοκομικά προϊόντα για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, ο ρυθμός
εξάντλησης των αποθεμάτων ασβεστίου είναι ταχύτερος από το ρυθμό
αναπλήρωσης τους, με επακόλουθο τη φθορά του οστίτη ιστού. Οι πρωτεΐνες
του γάλακτος περιέχουν περίπου τριπλάσια ποσότητα θειικών αμινοξέων απ’
ό,τι φυτικές πρωτεΐνες. Η τακτική κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών
προϊόντων θα έκανε το αίμα τόσο όξινο που θα πεθαίναμε αν ο οργανισμός
δεν αντλούσε μεγάλες ποσότητες μετάλλων προκειμένου να διασωθεί από την
οξέωση. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, αυτό το μέτρο προκαλεί απομετάλλωση των
ιστών και των οργάνων και, κατά συνέπεια, οξέωση.
Το γάλα συντελεί στη δημιουργία βλέννας και, κατά συνέπεια, μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό και συμφόρηση
Η κατακράτηση πρωτεΐνης γάλακτος στον
συνδετικό ιστό και στις βασικές μεμβράνες των τριχοειδών μειώνει τη
διάχυση των απαραίτητων μετάλλων και βιταμινών στους ιστούς. Το
επακόλουθο είναι η ανεπάρκεια θρεπτικών στοιχείων στους ιστούς, ιδίως
στους ιστούς των οστών και των αρθρώσεων.
Οι αγελάδες έχουν δυνατά, σκληρά οστά
και δόντια σε όλη τη ζωή τους και λαμβάνουν όσο ασβέστιο χρειάζονται από
τα φυτά που καταναλώνουν. Οι γορίλες, οι ελέφαντες και τα υπόλοιπα
δυνατά ζώα δεν υποφέρουν από οστεοπόρωση. Ενίοτε γλείφουν ασβεστόλιθους,
αλλά αυτό δεν επαρκεί για τις μεγάλες ποσότητες ασβεστίου που
χρειάζονται για να δομήσουν και να αναπλάσουν τον βαρύ τους σκελετό. Αν
το γάλα ήταν η πιο σημαντική πηγή ασβεστίου για τα ώριμα ζώα, τότε η
φύση θα είχε επινοήσει τρόπους να το λαμβάνουν σε όλη τη ζωή τους.
Ωστόσο, όπως φαίνεται, όλα τα ζώα έχουν πρόσβαση στο γάλα μόνο στην
αρχική φάση της ζωής τους.
Ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάζεται
μεγάλες ποσότητες χολής για να πέψει το πλήρες γάλα. Η τακτική
κατανάλωση πλήρους γάλακτος εξαντλεί τη χολαγωγό δράση του ήπατος. Η
κατανάλωση του χαμηλού σε λιπαρά γάλακτος είναι ακόμα πιο επιβλαβής.
Παρότι το χαμηλό σε λιπαρά γάλα προϋποθέτει λιγότερη χολή για την πέψη
των λιπών του γάλακτος, η πρωτεΐνη του γάλακτος δεν πέπτεται ελλείψει
της υψηλής συγκέντρωσης λιπών του γάλακτος. Επιπρόσθετα, χωρίς επαρκή
χολή, το ασβέστιο δεν πέπτεται και δεν απορροφάται. Οι μεγάλες ποσότητες
άπεπτης πρωτεΐνης γάλακτος αυξάνουν το όξινο pΗ, ενώ το αναξιοποίητο
ασβέστιο προκαλεί ασβεστοποίηση στις αρθρώσεις, τις αρτηρίες και τα
νεφρά. Αυτό καθιστά τις πρωτεϊνούχες τροφές με χαμηλά λιπαρά επικίνδυνες
για την ανθρώπινη υγεία.
Τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά περιέχουν
τετραπλάσια ποσότητα ασβεστίου απ’ ό,τι το πλήρες γάλα. Επίσης, τα
αμύγδαλα, η μελάσα, το σησάμι, το μπρόκολο, τα καρύδια Βραζιλίας, το
κεχρί, η βρώμη και τα εσπεριδοειδή είναι πλούσια σε ασβέστιο. Το
ασβέστιο που εμπεριέχεται σε αυτά τα τρόφιμα απορροφάται εύκολα από το
ανθρώπινο πεπτικό σύστημα, εφόσον βέβαια αυτό λειτουργεί φυσιολογικά. Η
οστεοπόρωση και η οστεοαρθρίτιδα είναι μεταβολικές διαταραχές και
οφείλονται σε σοβαρή συμφόρηση, κακή διατροφή και ανθυγιεινό τρόπο ζωής.
Σχεδόν ποτέ δεν οφείλονται σε ανεπάρκεια ασβεστίου. Η οστεοπόρωση είναι
ουσιαστικά ανύπαρκτη στην Αφρική, όπου οι πληθυσμοί καταναλώνουν
λιγότερη πρωτεΐνη συγκριτικά με τους κατοίκους των ανεπτυγμένων χωρών.
Η ΚΑΤΑΝΑΑΩΣΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΣΥΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΒΗΤΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΛΛΕΡΓΙΕΣ
Οι πρώτες μελέτες που διενεργήθηκαν για
το διαβήτη δείχνουν ότι η συχνότητα του ινσουλινοεξαρτώμενου διαβήτη
συσχετίζεται με το θηλασμό. Όσο παρατείνεται ο θηλασμός τόσο μειώνεται ο
κίνδυνος για διαβήτη σε μεταγενέστερη φάση της ζωής. Αυτό το εύρημα
ενισχύθηκε αφότου διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά που λαμβάνουν φόρμουλα με
αγελαδινό γάλα αντί του μητρικού γάλακτος, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο
για διαβήτη. Πιο λεπτομερείς μελέτες έδειξαν ότι οι διαβητικοί έχουν
πολύ αυξημένη συγκέντρωση αντισωμάτων ενάντια σε μια πρωτεΐνη του
αίματος τους. Ο διαβήτης θεωρείται ένα αυτοάνοσο νόσημα, που σημαίνει
ότι ο οργανισμός υποτίθεται ότι στρέφει την άμυνα του ενάντια στον εαυτό
του. Η συγκεκριμένη πρωτεΐνη που ο οργανισμός προσπαθεί να εξαλείψει,
προέρχεται από τον ορό του γάλακτος. Αν η πρωτεΐνη του γάλακτος
αποθηκευτεί στον συνδετικό ιστό του σώματος, είναι επόμενο τα
ανοσοκύτταρα να της επιτεθούν, προκειμένου να αποβληθεί από τον
οργανισμό. Αυτή η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος που προκαλεί
φλεγμονή στα κύτταρα τα οποία περιβάλλουν τους ιστούς (αντίδραση
απαραίτητη για την ίαση) δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως αυτοάνοσο νόσημα.
Από τότε που το αγελαδινό γάλα
χρησιμοποιείται για την παρασκευή τυριού, ο ορός του γάλακτος, ο οποίος
αποτελεί παραπροϊόν της τυροκομίας, χορηγείται σε χοίρους. Αυτή η
πρακτική συνεχίστηκε ακόμα και αφότου οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο
ορός του γάλακτος έχει μεγάλη διατροφική αξία. Επειδή αυτό το «πολύτιμο»
συστατικό του γάλακτος δεν άρεσε σε κανέναν, τελικά αναμείχθηκε με
τρόφιμα. Αυτή η πρακτική «συνέπεσε» με μία κατακόρυφη αύξηση των
αλλεργιών στον ανεπτυγμένο κόσμο. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η
β-καζεΐνη (τύπος πρωτεΐνης) στο αγελαδινό γάλα μπορεί να πυροδοτήσει μία
ανοσοαπό-κριση, η οποία με τη σειρά της προκαλεί διασταυρούμενη
αντίδραση με ένα αντιγόνο, επιφέροντας την αλλεργική αντίδραση. Η
αλλεργία δεν είναι παρά η αντίδραση του οργανισμού για την καταπολέμηση
μίας ουσίας που θεωρείται επικίνδυνη για την υγεία και τη ζωή.
Σήμερα, εκατομμύρια άνθρωποι του δυτικού
ημισφαιρίου υποφέρουν από αλλεργίες οφειλόμενες στο γάλα ή σε προϊόντα
που περιέχουν γάλα σε σκόνη ή ορό γάλακτος. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για
τον οποίο οι περισσότεροι πληθυσμοί του κόσμου αποφεύγουν το αγελαδινό
γάλα. Η τρέχουσα «επιδημία των αλλεργιών» που παρατηρείται σε πολλές
χώρες μπορεί κάλλιστα να έχει προκληθεί από τον «υψηλής διατροφικής
αξίας» ορό του γάλακτος, που προστίθεται σε πολλά τρόφιμα, στα οποία
συμπεριλαμβάνονται οι παιδικές τροφές, το φρέσκο τυρί, οι έτοιμες
σούπες, τα τρόφιμα διαίτης, κτλ. Ουσιαστικά, όσοι δεν βασίζουμε τη
διατροφή μας στα αμιγώς φυσικά τρόφιμα, είμαστε καταδικασμένοι να
λαμβάνουμε αυτή την πρωτεΐνη του γάλακτος.
ΑΠΟΦΕΥΓΕΤΕ ΤΗΝ ΟΡΜΟΝΗ ΤΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ
Η σωματοτροπίνη των βοοειδών (ΒSΤ) είναι
ορμόνη η οποία, όταν χορηγείται στις αγελάδες, αυξάνει τη
γαλακτοπαραγωγή τους κατά 20-30 τοις εκατό. Στις ΗΠΑ, η χρήση της ΒδΤ
εγκρίθηκε από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων & Φαρμάκων το 1994.
Αυτή η έγκριση έδωσε στους κτηνοτρόφους τη νομική δυνατότητα να
χορηγήσουν στα ζώα τους την επίμαχη ορμόνη. Η άδεια χορήγησης της
ορμόνης συνοδευόταν από μία νέα νομοθεσία αναγραφής, πρωτόγνωρη για τις
ΗΠΑ. Ανέκαθεν, απαγορευόταν στους γαλακτοπαραγωγούς να αναγράψουν στις
ετικέτες των συσκευασιών του γάλακτος τους ότι το προϊόν τους δεν
περιέχει ορμόνες. Από την άλλη, όσοι χρησιμοποιούν την εν λόγω ορμόνη
δεν υποχρεούνται να αναγράψουν ότι το προϊόν τους περιέχει ΒSΤ. Επειδή η
ανεξέλεγκτη πρόσληψη της ορμόνης συσχετίζεται με πολλά σοβαρά
προβλήματα υγείας, οι κτηνοτρόφοι που χρησιμοποιούν ΒSΤ ανησύχησαν ότι
οι καταναλωτές θα προτιμούσαν το φυσικό γάλα έναντι του γάλακτος που
περιέχει ΒSΤ. Εξαιτίας των πιέσεων τους, θεσπίστηκε ο νόμος αυτός.
Η χορήγηση έγκρισης για την αύξηση της
γαλακτοπαραγωγής μέσω ορμονών εμφανίζεται σε μία εποχή κατά την οποία η
γαλακτοπαραγωγή ούτως ή άλλως υπερκαλύπτει τη ζήτηση γάλακτος. Τα
περισσότερα βιομηχανοποιημένα κράτη καταστρέφουν μεγάλες ποσότητες
γάλακτος και βουτύρου προκειμένου να επηρεάζουν τις τιμές, αδιαφορώντας
για την υγεία των αγελάδων. Οι αγελάδες είναι πλασμένες έτσι ώστε να
παράγουν μία συγκεκριμένη ποσότητα γάλακτος, προκειμένου να καλύψουν τις
ανάγκες των νεογνών τους. Η αύξηση της γαλακτοπαραγωγής εξαιτίας της
ορμονικής χορήγησης συνεπάγεται πολλές παθήσεις των βοοειδών, οι οποίες
αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά. Οι τοξικές ουσίες των φαρμάκων
διεισδύουν στο γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Και φυσικά, κανείς
δεν σκέφτεται πόσο θα υποφέρει η αγελάδα, όταν οι μαστοί της
αναγκάζονται να παράγουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες γάλακτος από τις
φυσιολογικές.
Απόσπασμα του Andreas Moritz από το Πλήρες Βιβλίο της Εναλλακτικής Ιατρικής Τόμος II (Εκδ. Διόπτρα)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου