Η αρχαία καταγωγή της φουστανέλας - Το ξέρατε;

 
Η αρχική φουστανέλλα, πού τη φορούσαν παλαιότερα οι Έλληνες, δεν ήταν τόσο κοντή, όσο φοριέται από τούς Εύζωνες. Άλλα δεν ήταν ούτε και τόσο μακριά, όσο υποστηρίζει ό καθηγητής Αντώνιος Κεραμόπουλος.

Ποία όμως είναι η καταγωγή αυτού του ενδύματος, πού έχει αναδειχθή σε εθνικό σύμβολο του νεώτερου Ελληνισμού ; Είναι ένδυμα αρχαίο ελληνικό; Ή έχει ξενική την προέλευση του;

Με το θέμα τούτο έχει ασχοληθή ειδικά ό καθηγητής Αντώνιος Κεραμόπουλος. Και υποστηρίζει, στη μελέτη του, τα έξης
κύρια σημεία :

1) «Εκ του χιτώνος τών αρχαίων Ελλήνων ηδύνατο να παραχθή η φουστανέλλα δια πυκνώσεως των πτυχών αυτού. Αλλ’ ένεκα του ευκραούς κλίματος δεν προέβη προς τοιαύτην εξέλιξιν. Δεν έχομεν δε εκ της αρχαιότητος εικόνας τοιαύτας» (σελ. 238).

2) «Η παρά Ρωμαίοις ανάπτυξις της φουστανέλλας εκ του χιτώνος αιτίαν έχει πιθανήν, νομίζω, την επέκτασιν του ρωμαϊκού κράτους εν τη κεντρική και βορειοδυτική Ευρώπη, ένθα το κλίμα είναι ψυχρόν, ώστε κατέστησεν αναγκαίαν την πύκνωσιν των πτυχών του χιτώνος, ίνα καταστήση αυτόν θερμότερον» (σελ. 239 – 240).

3) «Η φουστανέλλα είναι ρωμαϊκόν στρατιωτικόν ένδυμα, ως εικονίζεται εις τούς ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς ανδριάντας, ών μιμητής εν αγνοία του εμφανίζεται μετά αιώνας ό βασιλεύς της νέας Ελλάδος Όθων και οι σημερινοί εύζωνοι» (σελ. 243).

4) «Θεσπισθείσα (η φουστανέλλα) ως στρατιωτικόν ένδυμα του Ρωμαϊκού στρατού, έγινεν ένδυμα των τακτικών και μισθοφορικών στρατευμάτων των προερχομένων εκ των υποτεταγμένων λαών της Ελλάδος και της Ανατολής» (σελ. 243 -244).

5) «Οι Βλάχοι της Πίνδου και των άλλων πέριξ μερών φορούσιν επί του εσωβράκου (βρακιού) υποκάμισον κατερχόμενον μέχρι που των γονάτων» (σελ. 242).

6) «Η φουστανέλλα (του Ρωμαϊκού στρατού) και η στολή των Βλάχων είναι της αυτής καταγωγής. Αμφότεραι κατάγονται εκ των Ρωμαίων. Οι δε Βλάχοι ομιλούσι προσέτι λατινογενή γλώσσαν, ώστε προσκολλώνται ούτως έτι μάλλον προς το Ρωμαϊκόν κράτος. Θα είναι απόγονοι στρατού φρουρούντος τας όρεινάς χώρας και οδούς» (σελ. 243). 



Νομίζω ότι όλα αυτά, όσα υποστηρίζει πιο πάνω ο αείμνηστος Άντ. Κεραμόπουλος — και όσα σχεδόν παραδεχόμαστε όλοι τώρα, ακολουθώντας τη «θεωρία» του πού θεωρείται ως η επικρατέστερη για το πρόβλημα, — όλα είναι πολύ περίπλοκα. Και επίσης, ότι είναι πολύ απίθανα. Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να δεχτούμε ότι η φουστανέλλα διαμορφώθηκε από τον Ρωμαϊκό στρατό, αρχικά μάλιστα στη βορειοδυτική και κεντρική Ευρώπη, ότι κατόπι έγινε επίσημο στρατιωτικό ρωμαϊκό ένδυμα, ότι στα ρωμαϊκά στρατόπεδα της βόρειας Ευρώπης το φόρεσαν και το συνήθισαν λίγοι μισθοφόροι ορεσίβιοι Έλληνες της Πίνδου πού μάλιστα έεκλατινίσθηκαν γλωσσικά, και τέλος ότι αυτοί οι ολίγοι εκλατινισμένοι είναι πού έφεραν το ρωμαϊκό ένδυμα στη Μακεδονία αρχικά, και από εκεί το γνώρισαν και σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα. Πολύ λοξός, πολύ γωνιώδης, οπωσδήποτε πολύ απίθανος, είναι ένας τόσο περίπλοκος δρόμος.

Προσωπικά, τα πράγματα τα βλέπω πολύ διαφορετικά και πολύ απλά, όπως άλλωστε και πιστεύω ότι είναι απλά. Για μένα το πρόβλημα και η λύση του συγκεντρώνονται στα έξης : Αρχικό ένδυμα είναι ο αρχαίος ελληνικός χιτώνας, και μόνο αυτός. Αυτός ό ελληνικός χιτώνας είναι η βέβαιη αφετηρία για τη διαμόρφωση της νεοελληνικής φουστανέλλας. Στους ορεινούς πληθυσμούς, και γενικά στους πληθυσμούς πού κινούνται και εργάζονται έξω στην ύπαιθρο, ο χιτώνας χρειάστηκε πολύ ενωρίς να προσαρμοσθή στον τρόπο και τις συνθήκες της καθημερινής εργασίας. Απ’ αύτη την ανάγκη — και όχι για λόγους τάχα θερμοκρασίας σε βορειοδυτικά ευρωπαϊκά κλίματα — γεννήθηκαν οι πρώτες απαραίτητες πτυχώσεις στο χιτώνα, για να ευκολύνουν δηλαδή το τρέξιμο και το διασκελισμό. Αυτό το φαινόμενο— όπως έχω εξηγήσει πιο πάνω — πρέπει να είχε διαμορφωθή ιδίως στις ορεινές περιοχές του ελλαδικού χώρου, και μάλιστα από πολύ ενωρίς, τουλάχιστο πριν και από τον πέμπτο προ Χριστού αιώνα. Φυσικά, πρόκειται για ένα ένδυμα γνήσιας λαϊκής καταγωγής, συνήθως ορεινής, οπωσδήποτε όμως για ένα ένδυμα της αγροτικής υπαίθρου, ιδίως της ποιμενικής.

Παρόμοια όμως «πρακτική διασκευή» του αρχαίου χιτώνα, — για να προσαρμοσθή στις ανάγκες της ποιμενικής και κυρίως της ορεινής διαβίωσης, — είναι φυσικό και εύλογο να δεχτούμε ότι μπορούσε να είχε επικρατήσει σε όλη σχεδόν τη δυτική ορεινή περιοχή της Χερσονήσου του Αίμου, άρα ανάμεσα και στους Έλληνες και στους Ιλλυριούς. Δεν αποκλείεται μάλιστα να προϋπήρξε και στην Ιταλία. Αν και δεν αποκλείεται, αντίστοιχα, οι Ρωμαίοι να πήραν τη φουστανέλλα σαν επίσημο στρατιωτικό τους ένδυμα μετά την επέκταση τους στα κράτη των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από την κληρονομιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου έχει παραλάβει αρκετά «σύμβολα» της η αυτοκρατορική Ρώμη, σύμβολα πού προϋπήρχαν στον Μακεδονικό κόσμο και στα κράτη των Διαδόχων. Γιατί, λοιπόν, να μην έχη παραλάβει ηή Ρώμη και την αυτοκρατορική φουστανέλλα, αν δειχτή πιο κάτω ότι ακριβώς την ίδια φουστανέλλα τη φορούσαν, τόσο ό Μέγας Αλέξανδρος και οι στενοί συνεργάτες του, όσο και όλος ο ακαταμάχητος στρατός του;

Πηγή: Ο μεγάλος λαογράφος Κώστας Ρωμαίος, στο έργο του Λαογραφικά Θέματα, έκδοση Αθήνα 1977

πηγή