Πεπρωμένο και ελεύθερη βούληση... εχθροί ή σύμμαχοι;

Δεν θα μακρηγορήσουμε με εισαγωγές και ορισμούς. Θα κάνουμε εμβάθυνση, ανάλυση και διερεύνηση εννοιών, ώστε αφενός μεν να μπορέσουμε να διασαφηνίσουμε κάποιους όρους προκειμένου να τους αντιλαμβανόμαστε με τον ίδιο τρόπο, αφετέρου δε για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε το γιατί το πεπρωμένο είναι κάτι αναπόφευκτο.
Θα ξεκινήσω παραθέτοντας σας ένα παράδειγμα, ώστε να γίνει αντιληπτό σε όλους το υπερσύνθετο αυτό θέμα που συζητάμε. Αυτή τη στιγμή έχω
μπροστά μου μια κόλλα χαρτί με τις σημειώσεις μου. Ακουμπάω το χέρι μου στην κόλλα και την μετακινώ. Μέχρι στιγμής, είναι απόλυτα κατανοητό.
Κάπου εδώ χωρίζουν οι δύο επικρατέστερες απόψεις:
1) Αυτοί που αρνούνται την ύπαρξη του πεπρωμένου λένε ότι εγώ μετακίνησα την κόλλα. Και ότι αυτό έγινε διότι εγώ το αποφάσισα και ήταν καθαρά δική μου προσωπική και ελεύθερη επιλογή. Ορισμένοι, ακόμα πιο προχωρημένοι, το συνδέουν με θεωρίες της σύγχρονης φυσικής, και συγκεκριμένα αυτές που υποστηρίζουν την ύπαρξη παράλληλων συμπάντων. Δηλαδή, θεωρούν ότι υπάρχουν άπειρες εκδοχές του εαυτού μου, όπου αν απομονώσουμε δύο από αυτές, στη μία μετακινώ την κόλλα και στην άλλη όχι. Σε κάποια άλλη τη μετακινώ πολύ, σε άλλη λίγο, σε κάποια τη σκίζω, σε κάποια την καίω, σε κάποια είναι κενή. Το σκεπτικό, παρά τις δύσκολες έννοιες, είναι σε γενικό βαθμό απλό και κατανοητό.
2) Η άλλη άποψη υποστηρίζει ότι το πεπρωμένο καθορίζει τις ζωές όλων των ανθρώπων, και πως οτιδήποτε και να κάνει ο άνθρωπος, όποιον δρόμο και να ακολουθήσει, έχει τον ίδιο προορισμό. Δηλαδή από τις άπειρες επιλογές που ανέφερα παραπάνω, οποιαδήποτε επιλέξει να ακολουθήσει, το μέλλον είναι βέβαιο. Είτε σκίσω, είτε μετακινήσω την κόλλα, δεν μπορώ να αποφύγω αυτό που ακολουθεί. Για κάποιους το πεπρωμένο είναι κάτι αόριστο. Ενώ για κάποιους άλλους υπάρχει μια δύναμη που το καθορίζει. Σε κάθε περίπτωση, αρνούνται την ελεύθερη βούληση, θεωρώντας ως μοναδική επιλογή την υποταγή στην μοίρα.
Στην πραγματικότητα, έχουν και οι δύο άδικο ή ίσως εν μέρει δίκιο:
Αρχικά, θα ήθελα να χρησιμοποιήσω μια πιο κατάλληλη λέξη, μιας και δεν είναι τόσο απλό, όσο το παρουσιάζουν. Αντί για πεπρωμένο θα χρησιμοποιήσω τον όρο ΕΙΜΑΡΜΕΝΗ. Η ειμαρμένη αποτελεί το σύνολο των ελεύθερων επιθυμιών και επιλογών των ανθρώπων εν ζωή και μη. Συγκεκριμένα, υπάρχει μια αναπόφευκτη κατάληξη, και μάλιστα συλλογική, όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο. Το σύνολο επομένως των προσωπικών επιλογών επηρεάζει ολόκληρο τον υλικό και πνευματικό κόσμο. Όμως αυτή η κατάληξη, η οποία είναι ναι μεν αναπόφευκτη, συνετέθη ελεύθερα από όλους τους ανθρώπους.
Για να γίνουν κατανοητά τα όσα λέω, επανέρχομαι στο παράδειγμα με την κόλλα. Αυτή τη στιγμή την μετακινώ. Όλοι θα συμφωνήσουνε ότι αποτελεί την ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΑΠΟΦΑΣΗ. Επιπλέον, είναι αναγκαίο να συμφωνήσουμε ότι το παρελθόν είναι κάτι αμετάβλητο. Δηλαδή ότι ακόμα και αν με κάποιον, αδιανόητο για εμάς, τρόπο αλλάξει, όσες αλλαγές και αν επέλθουν, κάποτε θα αποκτήσει μια τελική μορφή.
Σκεφτείτε εμένα ΑΚΡΙΒΩΣ ΠΡΙΝ μετακινήσω την κόλλα: είχα άπειρες επιλογές μπροστά μου. Όμως τη χρονική στιγμή (ας την ονομάσουμε t0) πήρα μια απόφαση: εκείνη τη στιγμή κατήργησα κάθε «παράλληλο εαυτό μου», διότι η επιλογή μου αυτόματα ακύρωσε όλες τις υπόλοιπες. Δεν μπορώ ταυτόχρονα να κάψω, να σκίσω ή να μετακινήσω την κόλλα, σαν τρεις ξεχωριστές περιπτώσεις την ίδια χρονική στιγμή.
Στην ιστορία, δηλαδή στο παρελθόν, υπάρχει θέση (Slot στα αγγλικά) για μία μόνο ενέργειά μου στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή t0. Σκεφτείτε τώρα εμένα, 5 λεπτά πριν τη χρονική στιγμή t0. Το τι θα κάνω στην κόλλα, δεν υπάρχει ούτε καν στη σκέψη μου. Είναι άγνωστο σε μένα το μέλλον της κόλλας. Ωστόσο, εσείς μπορείτε να πείτε με βεβαιότητα ότι 5 λεπτά μετά, δηλαδή τη χρονική στιγμή t0, μετακίνησα την κόλλα. Η πράξη μου αυτή ήταν αναπόφευκτη, ωστόσο αποτελούσε προϊόν ελεύθερης βούλησης.
Με την ίδια λογική και σκεπτόμενοι αναλογικά, ένας άνθρωπος που θα ζήσει ή μάλλον που έζησε 500 χρόνια θα μπορεί με βεβαιότητα να περιγράψει τις πράξεις μας καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας, καθώς και τα αποτελέσματά τους όχι μόνο σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο. Αυτό είναι που αποκαλούμε ειμαρμένη.
Όλες οι πράξεις και όσων ανθρώπων έζησαν και ζουν συνέβαλαν και συμβάλλουν στη διαμόρφωση αυτού που εμείς ονομάζουμε ΤΩΡΑ. Και δεν θα μπορούσε να λάβει χώρα καμία άλλη εκδοχή, διότι το παρελθόν και η ιστορία είναι ανεξίτηλα γραμμένα, όχι στα βιβλία των ανθρώπων αλλά στον ίδιο τον ΧΡΟΝΟ. Έτσι, το τώρα που ζούμε αυτό το έτος, αυτή τη μέρα, αυτή τη στιγμή δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικό, όμως παραμένει αποτέλεσμα ελεύθερων αποφάσεων δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν και έζησαν. Όλα αυτά είναι δύσκολα να τα συλλάβουμε διότι παρά το ότι ζούμε σε τετραδιάστατο σύμπαν (τρεις χωρικές και μια χρονική διάσταση) μπορούμε να αντιληφθούμε μόνο τις τρεις. Δηλαδή αυτό που εμείς ονομάζουμε χρόνος δεν είναι παρά η μεταβολή την οποία υφίσταται η τρισδιάστατη υπόσταση των σωμάτων, έμβιων και άβιων.
Σκεφτείτε όμως ένα ον το όποιο υπάρχει ταυτόχρονα σε όλες τις χρονικές στιγμές. Ανθρωπομορφικά μιλώντας, βλέπει τον χρόνο σαν ένα ξεδιπλωμένο φιλμ φωτογραφικής μηχανής. Αυτό το Όν ή καλύτερα Ο ΩΝ, είναι ο Θεός ο οποίος, όντας εκτός του χρόνου, μπορεί να οικονομάει για εμάς χωρίς να παραβιάζει την ελεύθερη μας βούληση.
Θεωρώ ότι πλέον έχει γίνει σαφές πως η ειμαρμένη(πεπρωμένο) είναι κάτι υπαρκτό. Ωστόσο εξίσου υπαρκτή και βέβαιη είναι η ελεύθερη μας βούληση. Έτσι αυτές οι δύο έννοιες δεν είναι αλληλοσυγκρουόμενες, αλλά αντίθετα τις χαρακτηρίζει σχέση αρμονικής συνύπαρξης και αλληλοσυμπλήρωσης






ΠΗΓΗ