Ο θρύλος των Σαμουράι (Samurai….武士)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Οι Samurai (Samurai=αυτός που υπηρετεί) ήταν πολεμιστές υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης και ικανοτήτων, οι οποίοι εμφανίσθηκαν σταδιακά στην Ιαπωνία μετά τις μεταρρυθμίσεις του Taika το 646 μ.Χ.
Οι μεταρρυθμίσεις που περιελάμβαναν αναδιανομή της γης και βαρείς φόρους, είχαν ως σκοπό την ίδρυση μιας αυτοκρατορίας «Κινεζικού τύπου». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πολλοί μικροί αγρότες να αναγκασθούν να πουλήσουν τη γη και να εργάζονται ως αγρότες – ενοικιαστές.

Εν τω μεταξύ ορισμένοι μεγάλοι γαιοκτήμονες είχαν συγκεντρώσει δύναμη και πλούτο, δημιουργώντας ένα φεουδαρχικό σύστημα παρόμοιο με το αντίστοιχο μεσαιωνικό της Ευρώπης. Αυτό το σύστημα αποδείχθηκε ανεφάρμοστο και κατέρρευσε μέσα σε μερικούς αιώνες. Όπως λοιπόν και στην Ευρώπη, οι νέοι φεουδάρχες χρειάζονταν πολεμιστές για υπερασπίζονται την περιουσία τους τους. Έτσι γεννήθηκε ο πολεμιστής Samurai (ή “bushi”).
Πρώιμη φεουδαρχική Εποχή Samurai
Μερικοί Samurai ήσαν συγγενείς των γαιοκτημόνων, ενώ άλλοι είχαν προσληφθεί ως μισθοφόροι. Ο κώδικας των Samurai τόνιζε την πίστη στον κύριό του, ακόμα και υπεράνω της οικογενειακής τιμής. Η ιστορία δείχνει ότι οι πιο πιστοί Samurai ήσαν συνήθως μέλη της οικογένειας ή οικονομικά εξαρτώμενα μέλη των κυρίων τους.
Στο 900 μ.Χ, οι αδύναμοι αυτοκράτορες της δυναστείας των Heian (794 – 1185) έχασαν τον αγροτικό έλεγχο της Ιαπωνίας. Η χώρα σπαρασσόταν από εξεγέρσεις και η εξουσία του αυτοκράτορα σύντομα περιορίσθηκε στα όρια της πρωτεύουσας. Σε ολόκληρη τη χώρα οι πολεμιστές κλήθηκαν να αναπληρώσουν το κενό εξουσίας με αποτέλεσμα το 1100, οι Samurai να αποκτήσουν στρατιωτική και πολιτική εξουσία στο μεγαλύτερο τμήμα της Ιαπωνίας.
Τέλος της εποχής Heian / άνοδος των Samurai
Η ήδη αδύναμη αυτοκρατορική εξουσία δέχθηκε μοιραίο πλήγμα το 1156, όταν ο αυτοκράτορας Toba πέθανε χωρίς να ορίσει διάδοχο. Οι γιοι του Sutoku και Go Shirakawa ξεκίνησαν εμφύλιο πόλεμο που ονομάσθηκε εξέγερση Hogen. Στο τέλος του εμφυλίου είχαν ηττηθεί και οι δύο καθότι……η αυτοκρατορική εξουσία είχε πλέον απωλέσει όλα τα προνόμια.
Κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πόλεμου, ήρθαν στο προσκήνιο οι οίκοι των Samurai Minamoto και Taira οι οποίοι το 1160 πολέμησαν ο ένας εναντίον του άλλου στην εξέγερση Heiji. Μετά τη νίκη ο Taira ίδρυσε την πρώτη κυβέρνηση της χώρας από Samurai ή Shogunate, με τον αυτοκράτορα να αποτελεί «διακοσμητικό στοιχείο». Οι δε ηττημένοι Minamoto εκδιώχθηκαν από την πρωτεύουσα Kyoto.
Περίοδος Kamakura
Οι δύο οίκοι πολέμησαν ακόμη μια φορά στον πόλεμο Genpei (1180-1185) ο οποίος έληξε αυτή την φορά με νίκη του Minamoto.
Ο Minamoto no Yorimoto ίδρυσε το Kamakura Shogunate (στρατιωτική κυβέρνηση Kamakura) η οποία κυβέρνησε το μεγαλύτερο μέρος της Ιαπωνίας (βόρειες και δυτικές περιοχές) μέχρι το 1333. Ενώ όμως η Kamakura ήταν ισχυρή, ποτέ δεν κατάφερε να κατακτήσει τις βόρειες και δυτικές περιοχές της χώρας, διότι οι Shoguns (στρατιωτικοί διοικητές) αντιμετώπιζαν περιοδική αντίσταση από άλλες οικογένειες Samurai.
Το 1268 εμφανίστηκε μια εξωτερική απειλή. Ο Kublai Khan αυτοκράτορας των Μογγόλων Yuan, απαίτησε φόρο υποτέλειας από την Ιαπωνία. Το Κιότο αρνήθηκε και οι Μογγόλοι εισέβαλαν το 1274 με 600 πλοία, αλλά τυφώνας κατέστρεψε το στόλο τους, όπως επίσης την ίδια τύχη είχε ένας δεύτερος στόλος το 1281.
Πτώση της Kamakura / Πρώιμη περίοδος Muromachi (Ashikaga)
Παρά την βοήθεια από τη φύση, οι επιθέσεις των Μογγόλων είχαν κοστίσει ακριβά στην Kamakura. Αδυνατώντας να προσφέρουν γη ή πλούτη στους ηγέτες Samurai που κινητοποιήθηκαν για την άμυνα της Ιαπωνίας, οι αποδυναμωμένοι Shogun έχουν να αντιμετωπίσουν και μία επιπλέον πρόκληση από τον Αυτοκράτορα Go-Daigo το 1318. Ο αυτοκράτορας εξορίστηκε το 1331, αλλά επέστρεψε και ανέτρεψε το Shogunate (στρατιωτικό καθεστώς) το 1333.
Αυτή όμως η αποκατάσταση αυτοκρατορικής εξουσίας διήρκεσε μόλις τρία χρόνια.
Το 1336, το Shogunate Ashikaga υπό την ηγεσία του Ashikaga Takauji επανέφερε το καθεστώς διοίκησης Samurai, αλλά πολύ ασθενέστερο σε δύναμη από ότι η Kamakura. Εκείνη την περίοδο απέκτησαν σημαντική δύναμη οι περιφερειακοί άρχοντες που ονομάζονταν «Daimyo».
Ύστερη περίοδος Muromachi
Το 1460 οι Daimyo είχαν πλέον τόση δύναμη ώστε αγνοούσαν τις διαταγές του εκάστοτε Shogun και υποστήριζαν διαφορετικούς διαδόχους για τον αυτοκρατορικό θρόνο. Όταν ο Shogun, Ashikaga Yoshimasa παραιτήθηκε το 1464, οι διαφορές μεταξύ των υποστηρικτών του νεότερου αδελφού του και του γιου του, πυροδότησαν ακόμη πιο έντονη διαμάχη μεταξύ των Daimyo.
Το 1467, αυτές ο αντιπαραθέσεις οδήγησαν στο δεκαετή πόλεμο Onin κατά τον οποίο χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους και το Κιότο καταστράφηκε ολοσχερώς.
Ο πόλεμος Onin οδήγησε στην “περιόδο εμπόλεμων κρατών” (ασιατική ιστορική περίοδος) ή Sengoku. Μεταξύ των ετών 1467 και 1573, πολλοί Daimyo οδήγησαν τους οίκους τους σε μάχες για την εθνική κυριαρχία, εμπλέκοντας σχεδόν όλες τις επαρχίες.
Περίοδος Azuchi-Momoyama / Αποκατάσταση της τάξης
Η περιόδος εμπόλεμων κρατών άρχισε να βαίνει προς το τέλος το 1568, όταν ο πολέμαρχος Oda Nobunaga νίκησε τρεις ισχυρούς Daimyo, βάδισε στο Κιότο και διό-ρισε ως Shogun τον ευνοούμενό του, Yoshiaki.
Ο Nobunaga αφιέρωσε τα επόμενα 14 χρόνια στην κατάκτηση αντίπαλων Daimyo και την καταστολή εξεγέρσεων από Βουδιστές μοναχούς.
Το κάστρο Azuchi που κατασκευάστηκε επί ηγεμονίας του, το 1576 – 1579, έγινε σύμβολο της Ιαπωνικής επανένωσης.
Το 1582 ο Nobunaga δολοφονήθηκε από τον στρατηγό του Akechi Mitsuhide. Την ενοποίηση ολοκλήρωσε ένας άλλος από τους στρατηγούς του ο Hideyoshi, ο οποίος και κυβέρνησε ωςkampaku (αντιβασιλέας). Ο Hideyoshi εισέβαλε στην Κορέα το 1592 και το 1597.
Tokugawa Shogunate (περίοδος Edo).
Ο Hideyoshi είχε εξορίσει τον μεγάλο οίκο Tokugawa από την περιοχή γύρω από το Κιότο στην περιοχή Kanto στη δυτική Ιαπωνία. To 1600 ο Tokugawa Leyasu είχε κατακτήσει το υπόλοιπο δυτικό Daimyo έχοντας ως ορμητήριο το κάστρο του στο Edo (σημερινό Τόκιο).
Ο Hidetada (γιος του Tokugawa) έγινε Shogun της ενωμένης χώρας το 1605, εγκαινιάζοντας 250 χρόνια ειρήνης και σταθερότητας για την Ιαπωνία.
Ο ισχυρός Shogun Tokugawa επιβλήθηκε στους Samurai, αναγκάζοντάς τους ή να υπηρετούν τους άρχοντες στις πόλεις, ή να παραδώσουν τα ξίφη τους και τα αγροκτήματα τους. Αυτό μετέτρεψε τους υπερήφανους πολεμιστές σε μια τάξη «καλλιεργημένων γραφειοκρατών».
Αποκατάσταση Meiji και παρακμή των Samurai
Το 1868 η αποκατάσταση Meiji σηματοδότησε την αρχή του τέλους για τους Samurai.
Στο σύστημα συνταγματικής μοναρχίας Meiji περιλαμβάνονταν μεταρρυθμίσεις όπως οι προϋποθέσεις για την ανάληψη δημόσιου αξιώματος. Ο Αυτοκράτορας Meiji απομάκρυνε τους Samurai, μείωσε τη δύναμη των Daimyo και μετέφερε την πρωτεύουσα από το Κιότο στο Τόκιο. Η νέα κυβέρνηση δημιούργησε στρατό κληρωτών το 1873 στον οποίο οι περισσότεροι αξιωματικοί προέρχονταν κατά βάση από τις τάξεις των πρώην Samurai.
Το 1877, κάποιοι πρώην Samurai επαναστάτησαν εναντίον του Meiji στων εξέγερση Satsuma. Έχασαν τη μάχη της Shiroyama, και η εποχή των Samurai έλαβε τέλος.
Πολιτισμός των Samurai
Η κουλτούρα των Samurai ήταν θεμελιωμένη στην έννοια τουBushido – “δρόμος του πολεμιστή.” Τα κεντρικά δόγματα του Bushido είναι τιμή και περιφρόνηση στον θάνατο. Ένας Samurai νομιμοποιείτο να σκοτώσει όποιον δεν τον υπηρετούσε με τιμή. Οι πολεμιστές διέποντο από το πνεύμα Bushido «να πολεμούν γενναία για τον κύριό τους και να προτιμούν τον αξιοπρεπή θάνατο από την ατίμωση της ήττας».
Από αυτή την περιφρόνηση για τον θάνατο, δημιουργήθηκε η ιαπωνική παράδοση του seppuku……..οι ηττημένοι πολεμιστές (και ατιμασμένα κυβερνητικά στελέχη) αυτοκτονούσαν με τιμή, μέσω τελετουργίας (τομή στην κοιλιακή χώρα) με ένα μικρό ξίφος μήκους 15-30 εκατοστών (Tantο).
Οπλισμός των Samurai

Οι πρώτοι Samurai ήταν τοξότες, εμάχοντο πεζοί ή με άλογο φέροντας μεγάλα τόξα (Yumi). Τα ξίφη τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για να επιφέρουν το θανατηφόρο χτύπημα στους τραυματισμένους εχθρούς.

Μετά τις επιδρομές των Μογγόλων το 1272 και 1281, οι Samurai άρχισαν να κάνουν μεγαλύτερη χρήση του ξίφους και δοράτων με καμπυλωτή λεπίδα – πτερύγιο που ονομάζονταν naginata.

Οι Samurai έφεραν δύο ξίφη μαζί (μακρύ και κοντό) που ονομάζοντο Daisho. Το katana, μία κυρτή λεπίδα μήκους 24 εκατοστών, ενώ το Wakizashi μήκους 12-24 εκατοστά, χρησιμοποιείτο για μαχαίρωμα. Στα τέλη του 16ου αιώνα, όσοι δεν ήσαν Samurai απαγορευόταν να φορούν Daisho.

Οι Samurai στη μάχη φορούσαν πλήρη πανοπλία σώματος, συμπεριλαμβανομένου κράνους με κέρατα.
Samurai……….ο μύθος
Στην σύγχρονη Ιαπωνία τιμούν τη μνήμη των Samurai και ο bushido επηρεάζει ακόμα τον πολιτισμό τους. Σήμερα όμως η επίκληση του κώδικα τιμής των Samurai γίνεται περισσότερο σε εταιρικά διοικητικά συμβούλια και όχι στο πεδίο της μάχης.
Ακόμη και σήμερα όλοι γνωρίζουν την ιστορία των σαράντα επτά Ronin (ορφανοί Samurai = Samurai χωρίς κύριο) ενός Ιαπωνικού θρύλου.
«Το 1701, ο Asano Naganori Daimyo της επαρχίας Akō, ευρισκόμενος στο κάστρο Edo, προσπάθησε να σκοτώσει με στιλέτο τον Kira, έναν κυβερνητικό αξιωματούχο. Ο Asano συνελήφθη και αναγκάστηκε να κάνει seppuku. Δύο χρόνια αργότερα οι σαράντα επτά Samurai του Asano κατεδίωξαν και σκότωσαν τον Kira, χωρίς να γνωρίζουν τους λόγους που ανάγκασαν τον Asano να επιτεθεί…………..ήταν αρκετό γι’ αυτούς που ο κύριός τους τον ήθελε νεκρό. Δεδομένου ότι οι Ronin είχαν ακολουθήσει τον κώδικα Bushido, ο Shogun τους επέτρεψε να διαπράξουν seppuku αντί να εκτελεστούν.
Ακόμη και σήμερα οι Ιάπωνες εξακολουθούν να αποτίουν τιμή στους τάφους των 47 Ronin.
Κώδικας τιμής Bushido
Ο κώδικας τιμής Bushido (δρόμος του πολεμιστή) αναφέρει τις οκτώ αρετές που πρέπει να διέπουν τον Samurai. Ιδού πως περιγράφει τις αρετές του Bushido o Nitobe Inazō (1822-1933) ένας από τους πλέον σημαντικούς μελετητές των Samurai στο βιβλίο του Bushido – The Soul of Japan (Bushido – η ψυχή της Ιαπωνίας).
Ι. Εντιμότητα – Δικαιοσύνη
Το Bushido αναφέρεται όχι μόνο στην πολεμική ευθύτητα, αλλά στην προσωπική ευθύτητα……εντιμότητα – δικαιοσύνη, είναι η ισχυρότερη αρετή του Bushido που καθορίζει τον σωστό Samurai «ευθύτητα είναι η δύναμη του ατόμου να αποφασίζει για την πορεία της συμπεριφοράς σύμφωνα με την αιτία, χωρίς αμφιταλαντεύσεις «να πεθαίνει όταν πρέπει να πεθάνει και να χτυπά όταν πρέπει να χτυπήσει».
Ευθύτητα είναι το οστό που δίνει σταθερότητα και ανάστημα. Χωρίς οστά το κεφάλι δεν μπορεί να στηριχτεί στην κορυφή της σπονδυλικής στήλης και τα χέρια ή τα πόδια δεν μπορούν να κινηθούν. Χωρίς εντιμότητα………….ούτε το ταλέντο ούτε η εκπαίδευση μπορεί να διαμορφώσουν έναν σωστό σαμουράι».
II. Θάρρος
Το Bushido διαχωρίζει την γενναιότητα από το θάρρος. Το θάρρος αξίζει ως αρετή μόνο όταν ασκείται για σκοπούς δικαιοσύνης και εντιμότητας. Ο Κομφούκιος λέει….«Έχουμε θάρρος όταν κάνουμε αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως σωστό» Με λίγα λόγια «το θάρρος πράττει σωστά».
III. Καλοσύνη – Οίκτος
Ο άνδρας που έχει την δύναμη να διοικεί (διατάσσει) και να σκοτώνει πρέπει να διέπεται από τη δύναμη της καλοσύνης και του οίκτου. Η αγάπη, η μεγαλοψυχία, ο αλτρουισμός, η συμπάθεια και ο οίκτος, είναι χαρακτηριστικά της καλοσύνης, το σπουδαιότερο αγαθό της ανθρώπινης ψυχής. Ο Κομφούκιος και ο Mencius είπαν ότι «η υψηλότερη αρετή ενός ηγεμόνα είναι η καλοσύνη».
IV. Ευγένεια
Ο περιστασιακός επισκέπτης (τουρίστας) ίσως δυσκολευθεί να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ δουλοπρέπειας και ευγένειας στην συμπεριφορά των Ιαπώνων. Όμως για έναν πραγματικό άνδρα η ευγένεια έχει τις ρίζες της στην καλοσύνη. Αποτελεί δε «φτωχή αρετή» εφόσον έχει ως κίνητρο την κολακεία. Στις υψηλότερες μορφές έκφρασης η ευγένεια προσεγγίζει (σε αξία) την αγάπη.
V. Τιμιότητα και ειλικρίνεια
Οι πραγματικοί Samurai, σύμφωνα με τον συγγραφέα Nitobe απεχθάνονταν τα χρήματα, πιστεύοντας ότι «οι άνθρωποι πρέπει να φθονούν τα χρήματα που προορίζονται για πλουτισμό διότι εμποδίζουν την σοφία». Έτσι, τα παιδιά των υψηλόβαθμων Samurai ανατράφηκαν με την αρχή ότι «μιλώντας για χρήματα έδειχναν χαμηλό επίπεδο μόρφωσης ενώ η άγνοια των νομισματικών αξιών αναδείκνυε την καλή ανατροφή τους». Το Bushido ενθάρρυνε την λιτότητα, όχι για οικονομικούς λόγους, αλλά για λόγους εγκράτειας. Η πολυτέλεια εθεωρείτο η μεγαλύτερη απειλή για τους Samurai, ενώ η υπέρμετρη απλότητα αποτελούσε προσόν για τον πολεμιστή.
VI. Τιμή
Αν και το Bushido ασχολείται κυρίως με στρατιωτική συμπεριφορά του πολεμιστή, δεν παύει να ασχολείται εξίσου και με την κοινωνική συμπεριφορά. Η αίσθηση της Τιμής, αποτελεί κορωνίδα της προσωπικής αξιοπρέπειας και πρέπει να χαρακτηρίζει τον Samurai. O Samurai γεννήθηκε για να τιμά το καθήκον και τα προνόμια του επαγγέλματός του. «Ο φόβος της ντροπής – ατίμωσης επικρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι κάθε Samurai»……….. Όπως λέει η λαϊκή παροιμία «αληθινή υπομονή σημαίνει να υπομένεις το αφόρητο».
VII. Αφοσίωση
Οι πραγματικοί άνδρες παραμένουν πιστοί στο σκοπό που έχουν ταχθεί. Η αφοσίωση στον ανώτερο ήταν η πιο χαρακτηριστική αρετή της φεουδαρχικής εποχής στην Ιαπωνία. Προσωπική πίστη και αφοσίωση υπάρχει μεταξύ όλων των ειδών των ανθρώπων…….ακόμη και μια συμμορία κλεφτών ορκίζεται πίστη στον αρχηγό της. Όμως μόνο στον ιπποτικό κώδικα η Τιμή αναδεικνύει την αρετή της αφοσίωσης σε ύψιστο βαθμό.
VIII. Χαρακτήρας και αυτοέλεγχος
Ο Bushido διδάσκει ότι οι άνδρες πρέπει να συμπεριφέρονται σύμφωνα με την απόλυτη ηθική, σε βαθμό υπεράνω λογικής. Το σωστό είναι σωστό και το λάθος είναι λάθος. Η διαφορά μεταξύ καλού – κακού και σωστού – λάθους είναι δεδομένη, δεν υπόκειται σε συζήτηση ή αιτιολόγηση και ένας Samurai υποχρεούται να την γνωρίζει. Είναι υποχρέωση του άνδρα να διδάσκει στα παιδιά του, τα ηθικά πρότυπα μέσω της δικής του συμπεριφοράς. Προηγείται η εκπαίδευση του χαρακτήρα και έπεται η εκπαίδευση στην σύνεση, την ευφυΐα και διαλεκτική. Η πνευματική ανωτερότητα είναι επιθυμητή, αλλά ο Samurai είναι ουσιαστικά άνθρωπος της δράσης. Ουδείς ιστορικός θα διαφωνήσει ότι ο Hideyoshi (διάσημος Samurai που έζησε από το 1536 – 1598) αποτελεί την προσωποποίηση των οκτώ αρετών του Bushido. Επιλέγοντας συμπόνοια αντί αντιπαράθεση και φιλανθρωπία αντί επιθετικότητα, κατέδειξε την διαχρονική αξία της ανδρειοσύνης.
Σήμερα οι διδαχές του Bushido δεν θα μπορούσαν να είναι πιο επίκαιρες.
Συνοψίζοντας τον ιστορικό απόηχο των Samurai…………..η ιστορία τιμά αυτούς που έζησαν με τιμή.
Πηγές
Ansart, Olivier (2007) “Loyalty in Seventeenth and Eighteenth Century Samurai Discourse,” Japanese Studies, 27:2, 139-154.
Collcutt, Martin (1996) “The ‘Emergence of the Samurai’ and the Military History of Early Japan,” Harvard Journal of Asiatic Studies, 56:1, 151-164.
http://www.wsu.edu
http://artofmanliness.com

ΧΕΙΛΩΝ