Πώς είναι να υπηρετείς στα σύνορα;

Ιστορίες από το στρατό. Οι περισσότεροι άντρες έχουν έστω μία τέτοια να σου διηγηθούν. Ακόμα κι αν είναι για το πώς τον απέφυγαν. Πώς είναι όμως να υπηρετείς στα σύνορα; Τέσσερις φαντάροι λένε τη δική τους ιστορία από το στρατό...

Διονύσης, Ορεστιάδα

Πέρασα συνολικά 2.5 μήνες σε ένα φυλάκιο στα σύνορα. Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς είναι ότι τα σύνορα, ο φράχτης δηλαδή, είναι σαν ένας καθρέφτης. Το ίδιο ακριβώς τοπίο εκτείνεται πίσω και μπρος από τον φράχτη, φανερώνοντας ότι το μόνο ξένο εχθρικό πράγμα είναι αυτή η αγκυλωτή σιδεριά. Από πίσω ακούμε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής κι από μπροστά τον ιμάμη. Θυμάμαι όταν χαζεύαμε τα χωράφια, το ποτάμι και την Αδριανούπολη με το παιδί που φυλούσαμε. Έβλεπες τα σκυλιά να γαβγίζουν από τις δύο πλευρές του φράχτη, τα πουλιά να τον διασχίζουν σα να μην υπάρχει, το έδαφος να είναι τέτοιο που τα σπαρτά να είναι ακριβώς τα ίδια από τη μια κι από την άλλη. Ηλιόσποροι, νομίζω. Του είχα πει ότι μου έρχονται οι στίχοι των Χαϊνηδων που λένε «το χώμα μόνο έχει όχτρο χρυσά παλάτια». Δεν το κατάλαβε ακριβώς, αλλά δεν πειράζει. Οι «σειρούλες» από απέναντι, έτσι τους αποκαλούσαμε τους Τούρκους φαντάρους όταν φυλούσα με έναν φίλο που καταλαβαινόμασταν, ήταν η εικόνα μας σε καθρέφτη. Τραγουδούσαν, άραζαν όταν μπορούσαν, αναστατώνονταν όταν περνούσε κάποιος ανώτερος. Ακριβώς σαν εμάς. Παλαιότερα μου έλεγαν πως οι σκοποί αντάλλαζαν τζόκεϊ με τους Τούρκους ή ότι καμιά φορά οι μεν προειδοποιούσαν τους δε ότι έρχεται ο ανώτερος αν δεν τον είδαν. Δυστυχώς τώρα δεν υπάρχει η δυνατότητα να μιλήσεις μαζί τους. Αν μπορούσα κατά πάσα πιθανότητα θα τους έλεγα: «Που μας έφεραν ρε σειρά; Τι τραβάμε;» Αλλά η αλήθεια είναι ότι για τους Τούρκους, τα δυτικά σύνορα είναι «βυσματική» τοποθέτηση, καθώς στην Ανατολή ο στρατός είναι διαρκώς ετοιμοπόλεμος, άρα αυτός καλά είναι σε σχέση με άλλους. Οι ντόπιοι του βόρειου Έβρου δεν τρέφουν γενικά ένα τυφλό μίσος απέναντι στους Τούρκους. Αφενός γιατί ταξιδεύουν συχνά για τις καλύτερες τιμές στην Αδριανούπολη, αφετέρου γιατί μάλλον έχουν απομυθοποιήσει την εικόνα του «βάρβαρου Τούρκου». Πιστεύω ότι σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα έχουν μία πολύ πιο ρεαλιστική εικόνα. Υπηρέτησα και φύλαξα μαζί με πολλά παιδιά. Είτε τα ίδια μετανάστες σε μικρή ηλικία, είτε παιδιά μεταναστών από Αλβανία, Βουλγαρία, Ρωσία, Καζακστάν. Σκέφτηκα πως τελικά εκείνοι που μιλούν για «καθαρόαιμο πατριωτισμό» μάλλον κάπου χάνονται στο δρόμο από το κέντρο της Αθήνας μέχρι το πολύ τη Θεσσαλονίκη, ενώ εκείνοι που δεν είχαν και ποτέ τη δυνατότητα να βυσματωθούν ή δεν ήθελαν, βρίσκονται στις πιο δυσμενείς και ζωτικές θέσεις. Όταν πας στα σύνορα σου λένε ότι είσαι τέρμα Θεού μιας κι εκεί τελειώνει ο «χριστιανικός κόσμος». Οι ανώτεροι σου λένε «από εκεί και πέρα είναι ο Αλλάχ». Περίμενα να είμαι σε σκοπιές με τύπους εθνικιστικών αντιλήψεων μιας και αυτό θα εκπλήρωνε το μύθο που ζούνε αυτοί. Χάρηκα γιατί ήμουν με παιδιά που πολλές φορές μπορεί να ήταν και θύματα διακρίσεων από τέτοιους τύπους γιατί αποδεικνύουν ότι άλλοι κοπιάζουν γι’ αυτόν τον τόπο κι άλλοι καπηλεύονται τα σύμβολα και την ιστορία του.

Βασίλης, Λήμνος

Στρατός. Ήξερα σχεδόν τα πάντα πριν μπω. Όλοι μου οι φίλοι είχαν πάει πριν από μένα και δε συζητούσαμε τίποτα άλλο το τελευταίο διάστημα. Ήξερα λοιπόν το πρόγραμμα, την ορόλογία, τα μυστικά ακόμα και την αργκό. Παρ’ όλα αυτά είναι ζόρικο διάστημα όπως και να χει. Ας λένε χλευαστικά οι παλιοί ότι έχει γίνει κολέγιο και ότι οι 9 μήνες μπροστά στους 20 και στους 30 δεν είναι τίποτα, όμως στη σύγχρονη εποχή που τρέχει με τέρμα τα γκάζια, το να αναγκάσεις ένα νέο άνθρωπο να σταματήσει ό,τι έκανε και να τον τοποθετήσεις στο “πίσω μέρος της δημιουργίας” δεν είναι και λίγο. Μας έλεγαν ότι έχουν φτιάξει τη θητεία με τη λογική να την αντέχουν όλοι, όμως οι άνθρωποι και οι καταστάσεις διαφέρουν. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν χαθεί “μυαλά” ακόμα και ζωές… Η θητεία μου θα μπορούσε να είναι η τυπική για κάθε φαντάρο χωρίς βύσμα. Ένα βροχερό πρωί του Νοέμβρη έφτασα στη Θήβα. Κυνηγώντας κατά κάποιο τρόπο την αυθυποβολή, έζησα όλα τα κλισέ που περιλαμβάνει η πρώτη μέρα, με κορυφαία εικόνα, όταν περνούσα την πύλη, το “κάπνισα μια γόπα, σβήστηκα απ’ το χάρτη”. Ο καιρός περνούσε και γω τον έσπαγα σε κομμάτια νομίζοντας ότι τον κάνω να τρέχει πιο γρήγορα. Ζώντας πρωτόγνωρες καταστάσεις διαβίωσης, ομαδοποίησης και ανοησίας, ήρθε η στιγμή που είδα το όνομά μου γραμμένο σ’ έναν πίνακα δίπλα στη λέξη Λήμνος. Δεν ξαφνιάστηκα και σκέφτηκα ότι δεν έχω ξαναπάει σε νησί μέσα στο καταχείμωνο και μάλιστα χριστουγεννιάτικα. Η Λήμνος είναι ένα νησί που όση ομορφιά και να υποθέσουμε ότι έχει, είναι κρυμμένη πίσω από το γκρίζο σκηνικό του χειμώνα και την έλλειψη ψηλής και πυκνής βλάστησης μιας και το πιο ψηλό δέντρο είναι το μαρούλι. Αφιλόξενο μέρος για τους φαντάρους (με ελάχιστες εξαιρέσεις) κι ας γινόμασταν μία από τις κύριες πηγές εισοδήματος για τους κατοίκους. Διαχρονικά μαύρο νησί στη γλώσσα των καραβανάδων, αφού αποτελούσε δυσμενή μετάθεση “ανεπιθύμητων” μέχρι και τόπο εξορίας πολιτικών κρατούμενων. Βέβαια τις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε εμείς δεν τις προκάλεσαν οι πολιτικές μας απόψεις, αν και δεν έχει χαθεί τελείως το “φακέλωμα” απ’ τον ελληνικό στρατό, τις προκαλούσε η ίδια μας η παρουσία εκεί. Ασχολούμασταν με την επίλυση προβλημάτων και την κάλυψη αναγκών που προέκυπταν από την καθ’ αυτή διαμονή μας στο στρατόπεδο. Καθαρίζαμε ό,τι εμείς λερώναμε, μαγειρεύαμε ό,τι εμείς τρώγαμε και φυλάγαμε τους εαυτούς μας. Και όλα αυτά ανάμεσα σε καραβανίστικες κορώνες, ελλείψεις σε βασικά είδη, απελπιστική τυπολατρεία και γραφειοκρατία, υποστελέχωση και μηδαμινή στρατιωτική εκπαίδευση που είναι και ο λόγος για τον οποίο ξεσπιτώνεσαι. Με λίγα λόγια σε παίρνουν και σε πάνε κάπου αλλού, όπου ασχολείσαι αποκλειστικά με ό,τι έχει να κάνει με τη διαβίωση σου, μόνο που αυτό γίνεται με ωράριο, φορώντας χακί και πίσω από ένα σύρμα. Η κατάσταση δυσκολεύει περισσότερο όταν κάνεις πολλές μέρες να περάσεις το σύρμα. Είναι το μόνιμο πρόβλημα των νησιών της παραμεθορίου: η έλειψη φαντάρων είτε από τη λειτουργία του “βύσματος” που γεμίζει Μεσογείων και Κατεχάκη, είτε απ’ τους κομμένους προϋπολογισμούς που αδυνατούν να ταΐσουν τόσα στόματα. Έτσι, όταν υπάρχουν τόσοι φαντάροι όσες και οι υπηρεσίες κανείς δεν πάει πουθενά. Κι αυτό συμβαίνει για μέρες, τόσες όσες χρειάζονται για να ιδρυματοποιηθείς πλήρως. Είχα παραμείνει για 12 μέρες σ ένα φυλάκιο, Δεκέμβρης, χριστούγεννα σε μια γυμνή κορυφή με όλα τα συναφή καιρικά φαινόμενα παρεά. Ήμασταν 4 άτομα σχεδόν αμίλητα, άγνωστα μεταξύ μας που σκοτώναμε τον καιρό μας με φόντο μπανάλ χριστουγεννιάτικη διακόσμηση και ακριβά μηχανήματα-οχήματα συνολικής αξίας όσο δύο αξονικών τομογράφων. Πολλές φορές αναρωτήθηκα:τι κάνω εγώ εδώ; ποιους φυλάω; πως μπορώ να κερδίσω το χαμένο μου χρόνο; οι απαντήσεις είναι τροφή για μεγάλη κουβέντα. Φτάνοντας στο τέλος της θητείας μου μπορώ να πω με σιγουριά ότι δεν ήταν ανάγκη να δώσω ένα μέρος της ζωής μου σ ‘ αυτήν την ιστορία. Λίγα πράγματα θα μου μείνουν κι αυτά έχουν να κάνουν κυρίως με τις ικανότητες που ανέπτυξα ώστε να αντιμετωπίζω άγνωστες καταστάσεις και περιπτώσεις ανθρώπων που δεν είχα συναναστραφεί ποτέ. Επίσης, θα μου μείνει το δέσιμο και η αλληλεγγύη με τα παιδιά που τραβάγαμε το ίδιο ζόρι και το κέρδος από την αρχή μιας φιλίας με κάποιους από αυτούς. Η αλήθεια είναι ότι έζησα μια μικρογραφία της κοινωνίας που άκουγα και έβλεπα ότι είναι σκατά, αλλά ποτέ δεν είχα πάρει τόσο γερή τζούρα από την μπόχα…

Γιώργος, Έβρος

Υπηρετούσα στον Έβρο. Είχε πολύ κρύο και υπήρχαν πολύ άγρια σκυλιά μέσα στο στρατόπεδο. Οι στρατιώτες έβγαιναν με ξύλα για σκοπιά για να προφυλαχτούν. Εμένα με είχε δαγκώσει ένα. Μόλις ολοκλήρωσα το μισό της θητείας λόγω του σώματος που ήμουν, ήρθε μετάθεση για Αθήνα. Λίγο πριν έρθει αυτή η μετάθεση για Αθήνα, έρχεται μία έκτακτη μετάθεση για Λάρισα και μάλιστα σε ένα τάγμα που δεν ήταν της ειδικότητάς μου. Είχα πληροφορηθεί από τα Μέσα, ότι στο στρατόπεδο που είναι μέσα στην Λάρισα, υπάρχει ένα Ευρωπαϊκό στρατηγείο που αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Ευρωστρατό, δεν είχε ενεργοποιηθεί ποτέ, αλλά στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Προεδρίας και με αφορμή το ότι γινόταν ένας εμφύλιος πόλεμος σε μία αφρικανική χώρα, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, θα ενεργοποιούνταν κι από εκεί θα ήταν το επιχειρησιακό κέντρο τους. Όταν έφτασα εκεί μου είπαν ότι θα είμαι στην τεχνική υποστήριξη. Υπήρχαν ήδη ξένοι αξιωματούχοι κι υπήρχε η πιθανότητα να έρθουν και ξένοι μισθοφόροι. Ρώτησα τον διοικητή μου αν ίσχυε όντως αυτό που είχα διαβάσει, και μου επιβεβαίωσε ότι ήταν το ευρωπαϊκό στρατηγείο. Τότε εγώ του είπα ότι έχω πρόβλημα να υπηρετήσω γιατί δεν είναι ούτε αυτή η λογική που κατατάχτηκα στον στρατό, ούτε αφορούν τους όρκους που έδωσα περί προστασίας της πατρίδας. Ο προηγούμενος που βρέθηκε εκεί και είχε επίσης διαμαρτυρηθεί, είχε φάει 20 μέρες φυλακή και τον απειλούσαν με στρατοδικείο. Κι εκεί πατούσαν, στο κλίμα τρομοκρατίας, στην αόρατη απειλή και μου έλεγαν να μην αντιδράσω κι ότι θα φάω το κεφάλι μου γιατί ο προηγούμενος πήρε μεγάλη ποινή. Όταν βγήκα στην αναφορά κι είπα ότι με βάση αυτά που ορκίστηκα δεν προβλέπεται να συμμετάσχω σε επιχειρήσεις που αφορά το στρατό άλλης χώρας, μου είπαν ότι θα συζητηθεί το θέμα με ανωτέρους. Μετά από ένα δεκαήμερο, μου ανακοίνωσαν ότι το αίτημά μου γίνεται δεκτό. Όμως γύρισα πίσω στον Έβρο, δεν πήγα ποτέ Αθήνα, όπως ήταν η αρχική μου μετάθεση. Και είχα και 10 μέρες φυλακή γιατί κριτίκαρα κι αμφισβήτησα την στρατιωτική πολιτική ηγεσία. Όταν γύρισα στο στρατόπεδο στον Έβρο δεν ήταν πιο σκληρή η αντιμετώπισή τους, απλά σαν να ήθελαν να μην προκύψει μαζί μου κι άλλο ζήτημα. Αυτό το περιστατικό μου δίδαξε ότι και στον στρατό έχει αξία να διεκδικείς κάποια πράγματα γιατί στο τέλος μπορεί να δικαιωθείς.

Γιάννης, Ροδόπη

Στα σύνορα ένας είναι ο μεγάλος εχθρός. Το κρύο. Όποιος σου πει κάτι άλλο μάλλον δεν έχει κάνει σκοπιές το χειμώνα σε ένα φυλάκιο στη μέση του πουθενά. Εκτός από το κρύο όμως έχεις να παλέψεις και με το μυαλό σου. Τρως φρίκες συνεχώς. Τρελαίνεσαι. Δεν είναι τυχαίο που υπάρχουν τόσες αυτοκτονίες στον στρατό. Τόσες ώρες μόνος στην «εξορία», το μυαλό φτάνει σε άλλο επίπεδο σκέψης. Άλλες φορές σκέφτεσαι τα όμορφα που σε περιμένουν όταν βγεις κι άλλες φορές φτιάχνεις πολύ άσχημες εικόνες. Ο στρατός είναι σαν φυλακή. Μαθαίνεις να εκτιμάς την ελευθερία κι απλά πράγματα, όπως ένα ζεστό μπάνιο, το φαγητό της μάνας σου και μία καθαρή τουαλέτα. Μην το γελάς. Μόνο στον στρατό καταλαβαίνεις την αξία της καθαρής τουαλέτας. Φυσικά υπάρχουν και τα όμορφα. Γνωρίζεις κόσμο που δεν θα συναντούσες ποτέ, βλέπεις μέρη που δεν θα πήγαινες ποτέ, έρχεσαι κοντά στη φύση και μαθαίνεις να έχεις υπομονή κι αυτοσυγκράτηση. Θυμάμαι ένα σκηνικό στην σκοπιά μόλις είχα πρωτοπάει στο στρατόπεδο, που ήμουν ακόμα “ψάρακας”. Νύχτα, «γερμανικό»(2-4 π.μ.) και μέσα στην απόλυτη ησυχία και το σκοτάδι ακούω ξαφνικά ένα ήχο σαν κάποιος να πλησιάζει. Όμως δεν έβλεπα κάποιον κι ο ήχος συνεχιζόταν. Τα είχα κάνει πάνω μου. Δεν ξέρω γιατί. Ίσως γιατί αυτό το φόβο σου καλλιεργούν στον στρατό. Ξαφνικά πετάγεται κάτι σαν γάτα, αρουραίος, λαγός, ούτε που πρόλαβα να δω, και μου κόπηκε η ανάσα. Τόσο γενναίος, τρομάρα μου. Καμία σχέση με αυτό που έχεις στο μυαλό σου για στρατιώτη που φυλάει τα σύνορα. Συγνώμη αν σου γκρεμίζω το μύθο, αλλά έτσι είναι.

Οι φωτογραφίες είναι ευγενική παραχώρηση από τους στρατιώτες

vice.com