Ναυτίλος: ο υπολογιστής που βλέπει το μέλλον - Είναι δυνατή η πρόγνωση ενός πολέμου;

Το σύστημα Ναυτίλος μπορεί να προσαρμοστεί, ώστε να λειτουργεί σε πραγματικό χρόνο και να κάνει πραγματικές προβλέψεις για το μέλλον και αυτό ακριβώς προτίθεται να κάνει σε επόμενο στάδιο, σαν σύγχρονος αστρολόγος.
«Μοιάζει με την πρόβλεψη του καιρού. Ποτέ δεν είναι
τέλεια, αλλά είναι καλύτερο από το να μαντεύουμε απλώς στην τύχη». Το θέμα είναι πόσοι θα πιστέψουν τις προβλέψεις του, ειδικά αν αυτές παραπέμπουν σε ασυνήθιστα μελλοντικά γεγονότα…
Με την Ουκρανία να ακροβατεί ανάμεσα στην ειρήνη και τον όλεθρο και τις ΗΠΑ και Ρωσία να μετράνε δυνάμεις, θυμίζοντας σκηνικό Ψυχρού Πολέμου, ο πλανήτης αναρωτιέται πόσο κοντά ή μακριά βρίσκεται η πιθανότητα μίας νέας, μεγάλης ένοπλης σύρραξης. Το ίδιο, περίπου, αναρωτιέται, εδώ και καιρό, και ένας ιδιόρρυθμος επιστήμονας. Αυτή είναι η ιστορία του:

"Γενικά αίθριος προβλέπεται ο καιρός για αύριο, Πέμπτη. Η θερμοκρασία θα σημειώσει μικρή πτώση στα βόρεια και οι άνεμοι θα πνέουν από νότιες διευθύνσεις 5 με 6 μποφόρ. Πιθανότητα στρατιωτικής επέμβασης στην Ουκρανία".

Κάπως έτσι, θα μπορούσε να είναι ένα δελτίο πρόγνωσης του καιρού – ή καλύτερα, ένα δελτίο πρόγνωσης καιρού και παγκόσμιων συγκρούσεων – στο μέλλον. Τουλάχιστον, έτσι το φαντάζεται ο Kalev Leetaru, του Πανεπιστημίου του Ιλινόις.
Ο Kalev Leetaru δεν γνωρίζει πότε ή που θα ξεκινήσει η επόμενη επανάσταση στον πλανήτη. Αλλά θα ήθελε να ξέρει. Για το σκοπό αυτό, ο επιστήμονας “ταΐζει” έναν υπέρ-υπολογιστή, στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, με ειδήσεις. Μέχρι στιγμής, ο Ναυτίλος (το όνομα του υπολογιστή) έχει επεξεργαστεί εκατοντάδες εκατομμύρια άρθρα μέσων ενημέρωσης από όλο τον κόσμο, τα οποία αφορούν τα τελευταία 30 χρόνια.
Πολεμικές συγκρούσεις και επαναστάσεις μπορούν να προβλεφθούν με τη βοήθεια supercomputers υποστηρίζει ερευνητής (φωτο: independent.co.uk)

Ο Leetaru κωδικοποιεί τις ειδήσεις, σύμφωνα με τη γεωγραφία, την τονικότητα (το πλήθος θετικών ή αρνητικών λέξεων) και το συναίσθημά τους (το πόσο αρνητικές ή θετικές είναι οι λέξεις).
Με αυτό τον τρόπο, δημιούργησε ένα δίκτυο, περίπου, εκατό τρισεκατομμυρίων σημασιολογικών συνδέσεων. Όλο αυτό ακούγεται δυσνόητο. Τι ακριβώς κάνει, λοιπόν, ο ερευνητής; Ας δούμε ένα παράδειγμα.
Ως έναρξη τις Αραβικής Άνοιξης, χρονικά, ορίζεται ο Δεκέμβριος του 2010. Τον επόμενο χρόνο, ένα κύμα επαναστατικών διαδηλώσεων και διαμαρτυριών εναντίον δικτατορικών καθεστώτων, απλώθηκε σε ένα σημαντικό αριθμό Αραβικών κρατών. Ο Ναυτίλος, με εντολές του Leetaru, αξιολόγησε εκατοντάδες χιλιάδες άρθρα της συγκεκριμένης περιόδου, με τα αποτελέσματα να είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.
Έδειξαν ότι, τον Ιανουάριο του 2011 – λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση στην Αίγυπτο  – το κλίμα στη συγκεκριμένη χώρα επιδεινώθηκε σημαντικά. Το συμπέρασμα του Leetaru; Η Αραβική Άνοιξη θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί. Όπως και άλλα παρόμοια γεγονότα στην ιστορία. Όπως έδειξε ο Ναυτίλος, και το 1991, μόλις πριν τον Πόλεμο του Κόλπου, το γενικό κλίμα ήταν παρομοίως κακό.
“Είναι σαν μία πρόβλεψη για τον καιρό”, είπε στο Kernel ο Leetaru. “Μία 70% πιθανότητα βροχής για αύριο, σημαίνει ότι μπορεί και να μην βρέξει, αλλά καλό θα ήταν να έχουμε μία ομπρέλα μαζί μας, γιατί οι προϋποθέσεις για βροχή είναι εκεί”.
Σύμφωνα με τον Leetaru, οι πολιτικές αναταραχές ποτέ δεν έρχονται από το πουθενά. “Ανακοινώνουν” την έλευσή τους στέλνοντας, πρώτα, όπως τα χαρακτηρίζει ο επιστήμονας, “αδύναμα σήματα”. Δηλαδή, κομμάτια πληροφοριών που φανερώνουν ασυνέχειες. Τέτοια μπορεί να είναι η συσσώρευση παρόμοιων γεγονότων, αλλά και η διάδοση νέων ιδεών και απόψεων.
Αυτό το τελευταίο είναι που παρατηρήθηκε στην περίπτωση της Αραβικής Άνοιξης. Η αύξηση του αριθμού των ατόμων που χρησιμοποιούσαν το Facebook και το Twitter, στην Τυνησία και την Αίγυπτο, νωρίς το 2011, μπορεί να θεωρηθεί ως “αδύναμο σήμα”. Ο Ναυτίλος και ο Leetaru κατάφεραν να “προβλέψουν” και τα γεγονότα σε Τυνησία και Λιβύη, με την ίδια μέθοδο.
Κατά τον Kalev Leetaru, η Αραβική Άνοιξη, θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί (φωτο: philebersole.wordpress.com)

Δυστυχώς, τα αποτελέσματά τους έχουν ένα μεγάλο πρόβλημα, για αυτό και το ρήμα “προβλέψουν” μπαίνει σε εισαγωγικά. Ποιο είναι αυτό; Προς το παρόν, μπόρεσαν να δουν να έρχονται – και εδώ έρχεται το οξύμωρο της υπόθεσης – μόνο γεγονότα που... έχουν ήδη συμβεί. Και κάπως έτσι, ο Leetaru κέρδισε το (όχι και τόσο τιμητικό) παρατσούκλι “Καπετάν Εκ των Υστέρων”.
Παρά τους χαρακτηρισμούς του ως μετά Χριστόν προφήτη, ο Leetaru πιστεύει ότι θα έπρεπε να δώσουμε στους υπέρ-υπολογιστές μία ευκαιρία στο πεδίο της πρόβλεψης παγκόσμιων συγκρούσεων. Γιατί; Επειδή θεωρεί πως οι άνθρωποι είναι ανεπαρκείς σε αυτή τη δουλειά. Οι πρώτοι που ηττήθηκαν στις εξεγέρσεις του αραβικού κόσμου δεν ήταν οι δικτάτορες, αλλά οι πολιτικοί επιστήμονες ανά το παγκόσμιο.
Είναι αλήθεια ότι ειδικοί σε θέματα Μέσης Ανατολής, από τη CIA και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αναφέρονταν στο καθεστώς της Αιγύπτου ως “σταθερό”, μήνες μόλις πριν από την έκρηξη των Αιγυπτίων, την πτώση του Μουμπάρακ και την παράδοση της εξουσίας στον στρατό.
Και αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που εδικοί απέτυχαν να προβλέψουν γεγονότα που ταρακούνησαν τον πλανήτη. Πάρτε για παράδειγμα την οικονομική κρίση του 2009 ή την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1990. Τεραστίων διαστάσεων και επιπτώσεων επεισόδια στην παγκόσμια ιστορία που ήρθαν σαν έκπληξη για όλους – ή τουλάχιστον, για τους περισσότερους.
Οι πληροφορίες που θα μπορούσαν να επεξεργάζονται οι υπέρ-υπολογιστές για να καταλήγουν σε προβλέψεις υπάρχουν παντού στο διαδίκτυο (φωτο: business2community.com)

Συμπεριφορικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η αδυναμία μας να δούμε τα δυσάρεστα που έρχονται στο μέλλον μας οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι – ακόμα και αυτοί που πληρώνονται για να προβλέπουν καταστροφές, συγκρούσεις ή αναταράξεις – είναι “καλωδιωμένοι” να πιστεύουν στο στάτους κβο, να θεωρούν τη σταθερότητα ως κάτι δεδομένο και θετικό.
Αν αφήσουμε τους υπολογιστές να αναλάβουν την πρόβλεψη μελλοντικών καταστάσεων, ο όρος που θα μπορούσε να τους το επιτρέψει και να κάνει το ενδεχόμενο πραγματικότητα είναι το  “big data”. Περιγράφει τη συλλογή και ανάλυση τεραστίων ποσοτήτων δεδομένων, τα οποία οι άνθρωποι αφήνουν πίσω τους στο διαδίκτυο.
Το Twitter, το Facebook, το Google+ και τόσες άλλες πλατφόρμες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν σαν τεράστιες δεξαμενές των φόβων, των ανησυχιών και των ελπίδων της ανθρωπότητας. Μέσα από την ανάλυσή τους, θα μπορούσαν να εξαχθούν συμπεράσματα και να προβλεφθούν συμπεριφορές και αντιδράσεις, υποστηρίζουν οι θιασώτες της ιδέας του Leetaru.
Ο ίδιος ο Leetaru επικεντρώνεται περισσότερο στις ειδήσεις. “Οι ειδήσεις μας δίνουν εκπληκτικές πληροφορίες για ανθρώπους, μέρη και οργανισμούς. Μιλάνε, επίσης, για τις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους και για το πως οι άνθρωποι βλέπουν ο ένας τον άλλον”, είπε σε δηλώσεις του στο Εθνικό Ινστιτούτο Υπολογιστικών Επιστημών, του Πανεπιστημίου του Τενεσί.
Ναι ή όχι στην πρόβλεψη του μέλλοντος;
Αλλά, ακόμα και αν, όντως, οι άνθρωποι είναι τόσο ανίκανοι να προβλέψουν το μέλλον του κόσμου, πόσο σίγουροι είμαστε ότι θα έπρεπε να αφήσουμε τους υπολογιστές να προσπαθήσουν να το κάνουν; Και αν τους αφήσουμε να προσπαθήσουν, πόσο σίγουροι είμαστε ότι θέλουμε να τα καταφέρουν; Οι απόψεις διίστανται.
Από τη μία, υπάρχουν οι υπέρμαχοι της προοπτικής. Λένε ότι η πρόβλεψη συγκρούσεων πριν από το ξέσπασμά τους, θα ευνοήσει τους περισσότερους. Οι επιχειρήσεις θα μπορούν να προστατεύσουν καλύτερα τα συμφέροντά τους και να προλάβουν επιπτώσεις στα οικονομικά τους, μη επενδύοντας σε περιοχές που θα προβλέπεται ότι θα γίνουν πεδίο αστάθειας.
Οι δημοκρατικές δυνάμεις του πλανήτη θα μπορούν να έχουν γνώση για τα σχέδια ομάδων ή ατόμων να ανατρέψουν δημοκρατικά καθεστώτα και να πράττουν ανάλογα. Ακόμα και οι άνθρωποι, μεμονωμένα, θα μπορούν να αποφεύγουν τα ταξίδια σε περιοχές που θεωρούνται ανασφαλείς και επικίνδυνες.
O Tom Cruise, στην ταινία Minority Report, είναι μέλος μίας αστυνομικής ομάδας που συλλαμβάνει δολοφόνους πριν δολοφονήσουν (φωτο: danielgallo.co.uk)

Προχωρώντας τις υποθέσεις τους στις προγνώσεις και ατομικών πράξεων, υποστηρίζουν ότι οι κάτοικοι συγκεκριμένων περιοχών θα είναι πιο προσεκτικοί, όταν ξέρουν π.χ. ότι τα ποσοστά εγκληματικότητας αναμένεται να εκτιναχθούν. Και οι αστυνομικοί σε κάθε χώρα, θα μπορούν να προλαβαίνουν ειδεχθή εγκλήματα, οι πυροσβέστες να πάψουν να ανησυχούν για εμπρησμούς. Κάτι σαν μία αληθινή εκδοχή της ταινίας “Minority Report”, με πρωταγωνιστή τον Τομ Κρουζ.
Στη συγκεκριμένη κινηματογραφική επιτυχία του Steven Spielberg, η τεχνολογία έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό που ένα “αλάνθαστο” σύστημα μπορεί να προβλέψει φόνους πριν τη διάπραξή τους και οι αστυνομικοί συλλαμβάνουν τους (όχι ακριβώς) δράστες πριν παρανομήσουν. Και κάπου εδώ, έρχεται ο αντίλογος σε όσους θεωρούν ευπρόσδεκτη τεχνολογική εξέλιξη την πρόβλεψη συγκρούσεων και εγκλημάτων.
Ένας αντίλογος που όσοι τον εκφράζουν επικεντρώνονται στα εξής. Τι θα γινόταν αν αντιστρέψουμε λίγο τα πράγματα; Αν οι υπολογιστές χρησιμοποιούνταν από απολυταρχικά καθεστώτα, για να προβλέπουν λαϊκές επαναστάσεις; Αν ο οποιοσδήποτε δικτάτορας ήξερε ότι η κυριαρχία του κινδυνεύει, δεν θα λάμβανε τα μέτρα του;
Αν φτάναμε σε σημείο οι κυβερνήσεις να έχουν στα χέρια τους ένα εργαλείο πρόβλεψης των αντιδράσεων των πολιτών σε άδικα ή καταπιεστικά μέτρα; Αν το ίδιο το εργαλείο έριχνε τους έχοντες την εξουσία στο τρυπάκι της χειραγώγησης των μαζών;
“Γενικά αίθριος προβλέπεται ο καιρός για αύριο, Πέμπτη. Η θερμοκρασία θα σημειώσει μικρή πτώση στα βόρεια και οι άνεμοι θα πνέουν από νότιες διευθύνσεις 5 με 6 μποφόρ. Καταζητείται ο Κώστας Κωνσταντίνου για τη δολοφονία του Γιώργου Γεωργίου”. Μία δολοφονία που δεν έχει γίνει, αλλά προβλέπεται ότι θα γίνει.
Πώς φαίνεται αυτό το δελτίο; Από τη στιγμή μίας πρόβλεψης, μία σειρά τυχαίων περιστατικών, γεγονότων και συγκυριών μπορεί να αλλάξει το μέλλον, υποστηρίζουν όσοι είναι αντίθετοι στην ιδέα. Εκτός αν δεχτούμε ότι η μοίρα μας είναι από τώρα προδιαγεγραμμένη και ότι οι πράξεις μας δεν έχουν κανένα αντίκτυπο στον ρου της ιστορίας. Οπότε ας συλλάβουμε τον όποιο Κώστα Κωνσταντίνου.
Καμία τεχνολογία δεν είναι από μόνη της καλή ή κακή
Προφανώς και όλα τα παραπάνω είναι θεωρητικά. Αλλά είναι σκέψεις που οφείλουν να μας προβληματίζουν. Κάθε τεχνολογική εξέλιξη εγείρει ηθικά και πρακτικά ερωτήματα. Και καλά κάνει. Γιατί μέσα από αυτά, βρίσκεται (ή θα έπρεπε να βρίσκεται) η ισορροπία, το πεδίο όπου έχει χώρο να εφαρμοστεί και να το αλλάξει. Και ως είθισται, η χρυσή τομή βρίσκεται κάπου στη μέση.
Ως εξελίξεις, τα τεχνολογικά επιτεύγματα δεν είναι ούτε θετικά ούτε αρνητικά - Καλοί ή κακοί είναι οι άνθρωποι πίσω από αυτά (φωτο: lostinbelieving.wordpress.com)

Καμία τεχνολογία δεν είναι από μόνη της θετική ή αρνητική, ως εξέλιξη. Αυτό, εξαρτάται από τους ανθρώπους που θα κλιθούν να την χειριστούν και να την εφαρμόσουν. Το αν μπορούμε να προβλέπουμε έναν πόλεμο ή μία επανάσταση, δεν έχει κανένα νόημα, αν αυτοί που το γνωρίζουν χρησιμοποιούν τη γνώση τους προς όφελος, όχι του δικαίου, αλλά του αδίκου.
Επιπλέον, το τι είναι ηθικό ή ανήθικο είναι (και) θέμα οπτικής γωνίας. Ο ίδιος ο Leetaru επισημαίνει ότι από τις έρευνές του φαίνεται ότι η αντίληψή μας για τον κόσμο είναι διαφορετική από χώρα σε χώρα. Ακόμα και από ομάδα σε ομάδα ανθρώπων.
Εν τω μεταξύ, στις ΗΠΑ, ήδη, υπάρχουν ή δοκιμάζονται προγράμματα και μέθοδοι που επικεντρώνονται στην πρόβλεψη εγκληματικών ενεργειών. Το 2011, η αμερικάνικη κυβέρνηση έκανε δοκιμές σε ένα πρόγραμμα ασφαλείας με το όνομα FAST, το οποίο σχεδιάστηκε για να εντοπίζει ανθρώπους που σκοπεύουν να πραγματοποιήσουν ένα τρομοκρατικό κτύπημα, με βάση φυσιολογικούς παράγοντες όπως οι παλμοί και η κίνηση των ματιών.
Και η αμερικάνικη εταιρεία λογισμικού Recorded Future ανέπτυξε μία μέθοδο “ανάκτησης πληροφοριών”, όπως την ονομάζει, η οποία σαρώνει το διαδίκτυο και αναλύει δεδομένα “εξερευνώντας” το παρελθόν, το παρόν και το ενδεχόμενο μέλλον. Το ενδιαφέρον γύρω από την τεχνολογία είναι τεράστιο και σε αυτήν έχουν επενδύσει κεφάλαια η Google και πιο σημαντικά, η CIA.
Αν μπορούμε, κάποτε, να προβλέπουμε την πιθανότητα να γίνει κάτι καταστροφικό και "να έχουμε το νου μας", έχει καλώς. Αν φτάσουμε στο σημείο να τιμωρούμε την πιθανότητα να γίνει κάτι καταστροφικό ή οι λίγοι να προβλέπουν τις αντιδράσεις των πολλών και να τις ελέγχουν, έχουμε πρόβλημα.

Πηγή